-30 vjet më parë ndodhi episodi simbolik i eksodit të shqiptarëve në Itali. Më 8 gusht 1991, u bë ulja më e madhe e emigrantëve që mbërritën ndonjëherë në Itali me një anije të vetme. Një moment kyç në rebelimin e popullit shqiptar, veçanërisht të rinjve, në 40 vjet regjim totalitar, por edhe një fazë domethënëse në historinë e fundit të migrimeve në Mesdhe.
Fausta Speranza – Qyteti i Vatikanit
Ndërsa Italia po përjetonte klimën e pushimeve të mesit të verës, më 8 gusht 1991, 20.000 shqiptarë mbërritën në portin e Barit, duke vënë në krizë procedurat dhe strukturat kushtuar emergjencave në rajonin e Pulias dhe më gjerë. Fillimisht ishte një akt i dëshpëruar i forcës: më 7 gusht 1991, anija tregtare ‘Vlora’, e kthyer nga Kuba e ngarkuar me sheqer kallami, gjatë operacioneve të zbarkimit në portin e Durrësit, në Shqipëri, ajo u sulmua nga një turmë mijëra njerëz që kishin detyruar komandantin, Halim Milaqi, të lundronte për në Itali dhe të ankorohej në Bari ditën tjeter. Hyrja në port nuk ishte e lehtë. Komandanti detyroi bllokimin duke komunikuar se kishte lëndime të rënda në bord dhe se nuk mund të kthehej pas për shkak të ngarkesës së madhe. Anija më pas u detyrua të ankorohet në portin e ashtuquajtur Molo Carboni, më i largëti nga qyteti. Ndërsa hynë në port, shumë u hodhën nga anija ende në lëvizje dhe notuan në kalatë duke u përpjekur të shpëtonin.
Ishte një fazë në një proces të veçantë historik të përjetuar nga Shqipëria që Papa Gjon Pali II ndoqi nga afër në ato vite. Gjatë vizitës së tij historike në Shqipëri, më 25 prill 1993, në sheshin Skënderbej në Tiranë, ai iu drejtua shqiptarëve që kishin lënë pas diktaturën komuniste me këto fjalë: “Populli shqiptar, ecni përpara me guxim drejt shtigjeve të solidaritetit”.
Sfondi në Mars në Brindisi
Në mars 1991, brenda tre netëve, mijëra e mijëra shqiptarë kishin mbërritur tashmë në Brindisi. Në atë moment ne vërtet përjetuam befasinë e një Evrope që kishte lënë pas dëshpërimin e refugjatëve të Luftës së Dytë Botërore dhe që po shikonte një dëshpërim tjetër në fytyrë. Për habinë e të gjithëve, qindra njerëz endeshin në qytetin e shkretë për pushime, siç dëshmoi Stefania Baldassare, e cila sot është drejtoreshë e Qendrës së Ndihmës së Jashtëzakonshme (cas) e quajtur Casa del Sole, që strehon azilkërkues. Pastaj ajo ishte në mesin e të rinjve që dolën vullnetarë dhe sot ajo tregon atë që ai e quan “një skenë Dante”:
Baldassarre kujton mbërritjen në portin e Brindizit për të mbështetur Caritas. Ishte natë dhe ishte një varkë me shumë refugjatë të mbushur me njerëz që kërkonin dëshpërimisht ujë. Ky ishte imazhi i parë, por gjeja që e ka impresionuar më shumë është mëngjesi tjetër kur u shfaq një skenë e dytë nga shtëpia e saj, në një kat të lartë me pamje nga porti i Brindizit.
Në thelb nuk ishte më me ngjyra, por ishte bardh e zi. Mendimi i parë shkon tek përshkrimet e ferrit të Dantes. Njerëzit endeshin vetëm dhe rreth qytetit, nuk dinin italisht, të gjithë ishin të pluhurosur. Në këtë imazh bardh e zi, i cili ka mbetur i gdhendur në mendjen e vullnetares së re, do të kishte një fund të lumtur: gjithçka u zgjidh shkëlqyeshëm, sepse njerëzit nga Brindisi ishin të mrekullueshëm. Kishte një surprizë të madhe, padyshim që asgjë nuk ishte organizuar për sa i përket pritjes, por pastaj në mëngjes makina e solidaritetit u zhvendos sepse njerëzit, hapën shtëpitë e tyre, i lanë të hyjnë brenda dhe i përgaditën ushqim për të ngrënë, u dha atyre ndihmën e parë fillestare që ishte themelore për t’i bërë ata të ndiheshin qënie njerëzore. Ata treguan për habinë e gjetjes së një vendi të paarmatosur, ku kishin mundur të ankoroheshin dhe theksuan se qyteti i kishte pritur me krahë hapur. Pastaj ekonomia në Itali ishte e mirë dhe ndoshta në përgjithësi kishte më pak mosbesim. Kriza sigurisht që rëndon sot. Në atë kohë nuk ishte kështu dhe për këtë arsye kishte vërtet shumë bujari
Një fenomen që zgjati një dekadë
Një vit më vonë, në 1992, numri i anijeve në Adriatik filloi të ulet, por fenomeni i mbërritjeve nuk u ndal kurrë në të vërtetë deri në 1999, me një kulm të ri në 1997, siç tregon një nga protagonistët e përpjekjes për të ndihmuar në ato vite në Pulia, Bruno Mitrugno atëherë drejtor operacional i Caritas të Brindizit:
Mitrugno kujton se kishte mijëra e mijëra njerëz që brenda pak ditësh kishin zbritur në portin e Brindizit dhe më pas nënvizoi se në përgjithësi viti 1992 shënohet si përfundimi i uljeve të mëdha, por fenomeni ka arritur deri në fund të viteve ’90 por ishte një rrjedhë më pak dramatike. Për shembull, në 1997 pas një krize të madhe të re ekonomike në Shqipëri, pati një lëvizje të re të vazhdueshme. Dramatik ishte atëherë episodi i mbytjes së ‘Catherine Riders’ me qindra refugjatë në bord në 96: një varkë patrullimi e Marinës Italiane duke u përpjekur të inkurajonte refugjatët të ktheheshin në portin e Vlorës në fakt shkaktoi fundosjen e një varkë. Dhe Mitrugno ende e mban mend angazhimin e atëherë drejtori i Caritas -it Italian, Don Elvio Damoli, i cili mbërriti në Brindisi për të mbështetur bamirësinë dhe vullnetarizmin e qytetit. Mitrugno përmend edhe vitin 1999 kur pati një luftë në Kosovë dhe për këtë arsye mijëra mijëra njerëz, përfshirë shqiptarë, zbarkuan në brigjet e Apulit duke u shtirur si kosovarë. Drejtori i atëhershëm i Caritas -it shpjegon gjithashtu se ai nuk ka harruar disa histori nga njerëzit që mbërritën dhe ato të disa besimtarëve fetarë që ai takoi në Shqipëri, ku Caritas italiane punoi më pas për të sjellë ndihmë për njerëzit në vendin e tyre.
Vrulli i fortë i solidaritetit
Bruno Mitrugno tregon për një gra që skuqte gjatë gjithë ditës vezë dhe ia jepte ato emigrantëve. Në ato vite fenomeni i kontrabandës së cigareve ishte i qëndrueshëm dhe ai thotë se pa shumë prej tyre që ndaluan trafikimin për t’u vënë në dispozicion në shpërndarjen e ushqimit dhe nevojave themelore, të cilat njerëzit i afruan pranë zonës së ankorimit.
Shumë nga këta njerëz erdhën në vazhdën e ëndrrës italiane që ata kishin vizualizuar gjithashtu duke ndjekur TV italian. Në realitet, përgjigja e qeverisë italiane u vendos sepse kishte aq shumë frikë nga mbërritjet masive nga e gjithë Shqipëria. Dhe Mitrugno kujton se, përballë ftohtësisë së autoriteteve lokale të cilët, nën ndikimin e zgjedhjeve kombëtare, kishin frikë të inkurajonin largimet e tjera duke ndihmuar refugjatët, peshkopi i atëhershëm i Brindizit, Imzot Settimio Todisco, shkoi te prefekti duke njoftuar se ai do të hapte të gjitha vendet e shenjta dhe kishat e Dioqezës për ti ardhur në ndihmë emigrantëve.
Rasti shqiptar në historinë e fundit të migrimit
Historia e Vlorës mbahet mend si episodi më domethënës i valës së emigracionit që ndodhi në Itali në vitet 1990, por edhe si fillimi i një procesi “të virtytshëm” në historinë e fundit të flukseve migratore që prekin Evropën, siç thekson historiani Eugenio Capozzi.
Capozzi nënvizon se përtej momenteve dramatike, të tilla si fundosja e varkës në 1997 ose raste të tjera vuajtjesh, rasti i Shqipërisë historikisht përfaqëson një shembull pozitiv të zhvillimit, i cili filloi me një eksod, por më pas evoluoi në një udhëtim të bërë nga ndihma e jashtme dhe stimujt e brendshëm të cilët çuan në një nivel të mirë të zhvillimit të shoqërisë dhe ekonomisë. Ndër të tjera, historiani nënvizon se nuk mund të harrohet se për shekuj me radhë ngjarjet e territorit të Shqipërisë u gërshetuan edhe nga ana kulturore me ato të Italisë dhe Evropës dhe kjo patjetër që kishte një peshë. Ashtu si marrëdhënia shumë e ngushtë e tregtisë me Italinë kishte një peshë të veçantë.
Përgjigja e Italisë përtej urgjencës
Pas mbërritjes së parë të rëndësishme të shqiptarëve në pranverë, Italia i kishte premtuar Shqipërisë ndihmë të konsiderueshme humanitare të cilën, megjithatë, popullsia nuk e kishte marrë ende në fillim të gushtit. Pas valës së dytë më masive në fillim të gushtit, shqiptarët e zbarkuar, me përjashtim të disave që ikën jashtë qytetit, policia i çoi të gjithë ne “Stadio della Vittoria” në Bari dhe u larguan në kushtet që atëherë u gjykuan çnjerëzore nga shumë njerëz. Rreth pesëmbëdhjetë mijë u kthyen në atdheun e tyre. Pastaj Italia dërgoi një kontigjent të madh të ushtrisë që merrej me shpërndarjen e ushqimit dhe kontrollin e brigjeve. Vetëm në fazën e parë të operacionit ushtarët italianë dorëzuan 186 persona.
Ndërhyrja e bashkësisë ndërkombëtare
Në nivelin e institucioneve ndërkombëtare, u ndërmorën ndërhyrje të ndryshme për të mbështetur Shqipërinë: qasja në Programin PHARE, pranimi në Bankën Botërore, Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, OSBE, UNDP dhe Unhcr, dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar. Udhërrëfyesi iu besua Italisë, me operacionin “Pellicano”, i cili fillimisht duhej të kishte një kohëzgjatje prej tre muajsh, por që më vonë u zgjat deri në vitin 1993. Falë faktorëve të ndryshëm, Shqipëria ka marrë rrugën që e çoi në një rimëkëmbjen relative ekonomike dhe në vitin 2014, statusin e kandidatit për hyrje në Bashkimin Evropian.
Shpëtimi në valën e gjatë të shembjes së Murit të Berlinit
Në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë, Enver Hoxha kishte sunduar me grusht të hekurt për katër dekada. Midis 1945 dhe 1990 rreth 5,000 burra dhe 450 gra u dënuan me vdekje me pushkatim, varje. Përveç kësaj, 34,135 njerëz u burgosën, nga të cilët 1,000 raportohet se kanë vdekur në burg për shkak të keqtrajtimit të vazhdueshëm. Edhe sot, shumë familje janë në kërkim të eshtrave të të dashurve të tyre. Kriza ekonomike u shkaktua nga një menaxhim konservativ i çështjeve publike dhe u rëndua më tej nga puna e drejtorëve të kompanive shtetërore dhe kolektive, të cilët, në hakmarrje për humbjen e pushtetit, kishin filluar të sabotonin dhe shkatërronin sistemin ekonomik.
Në vitin 1989 filluan trazirat e para në Shkodër, njerëzit kërkuan shembjen e statujës së Stalinit. Revolta u përhap në qytete të tjera. Regjimi prezantoi disa liberalizime, përfshirë lirinë për të udhëtuar jashtë vendit, të mohuar më parë për pothuajse të gjithë. Në Mars 1991, tre muaj para zbarkimit masiv, zgjedhjet e para pluraliste ishin mbajtur në Shqipëri pas 40 viteve të regjimit totalitar, por kapërcimi i vërtetë i komunizmit nuk ishte ende në dukje dhe vendi ishte në këmbët e tij të fundit. Në një kohë kur ndjenja e përhapur ishte se pak kishte ndryshuar vërtet, një element vazhdimisht i pranishëm mbeti dëshira për të emigruar për të arritur një gjendje të mirëqenies dhe për të parë atë botë të panjohur dhe shumë të admiruar përmes TV italian.
Procesi zgjedhor
Zgjedhjet e marsit 1991 i lanë komunistët ende në pushtet, por një grevë e përgjithshme dhe presioni i vazhdueshëm nga opozita e qytetit do të kërkonte një qeveri koalicioni që përfshinte edhe jo-komunistët gjithashtu. Në zgjedhjet në vijim, konsultimet elektorale në vitin 1992, Partia Demokratike e Shqipërisë e Sali Berishës doli fituese dhe Ramiz Alia u detyrua t’i dorëzonte presidencën e Republikës vetë Berishës.
/Burimi: Vatican News/ Përshtati në shqip: Priza.al/
