Ndërhyrja nga njeriu në luginën e lumit Vjosa ka marrë tashmë përmasa ndërkombëtare, ku nuk janë vetëm figura të njohura por edhe mediat e mëdha të huaja, të cilat kanë nisur t’i kushtojnë vëmendje të posaçme.
Agjencia e lajmeve në Francë, “Associated Press”, i ka dedikuar një artikull lumit Vjosa, që është cilësuar nga ekspertët europianë si “Zemra Blu e Europës”, si lumi i fundit, i madh në Europë që ka mbetur i virgjër në 270 km e gjatësisë së tij.
Shkrimi thekson se duhen ndaluar planet për ndërtimin e digave që rrezikojnë këtë thesar.
Në artikull përmendet edhe fjala e ekspertëve, të cilët thonë se hidrocentralet që janë të planifikuara të ndërtohen, nuk janë aspak të nevojshme.
Artikulli i plotë:
Duke u prerë në male të lehta, duke gjarpëruar nëpër fusha dhe duke goditur Adriatikun vezullues të Shqipërisë, peisazhet e paprekura të lumit Vjosa janë një thesar kombëtar, por që është nën kërcënimin e menjëhershëm. Aktivistët mendojnë se koha po mbaron për të shpëtuar atë që ata e quajnë “lumi i fundit i madh dhe zemra blu e Evropës” – një rrjedhë e të cilit nuk ndryshon nga industria, qytetet ose digat – duke përpos kauzës së ngritur nga Leonardo DiCaprio dhe shumë të tjerë.
Shqetësimi i menjëhershëm është një plan për të ndërtuar një digë hidroelektrike të lartë 50 metra (165 këmbë). Një firmë turko-shqiptare ka të drejtat për projektin, i cili do të ishte zhvillimi i parë për të ndryshuar rrjedhën e rreth 200 kilometrash (125 milje) të shtrirjes shqiptare të një lumi që ngrihet në malet Pindus përtej kufirit në Greqi. Diga do të përmbyste zonat e mbushura me jetë të rrallë kafshësh dhe bimësh, duke zhdukur tokat bujqësore, duke dëmtuar jetesën e peshkatarëve dhe duke detyruar mijëra nga shtëpitë e tyre.
“Vjosa është dashuria ime më e madhe. Jeta ime është këtu, fëmijëria ime është këtu, rinia ime është këtu,” thotë restoranti lokal Arjan Zeqaj.
Restoranti i tij buzë rrugës në fshatin Qesarat gëzon pamje spektakolare të kullotave të valëzuara që rrëzohen në një hapësirë të kanaleve kaotike në një fushë gri, me zhavorr. Nëse vjen rezervuari, gjithçka do të zhduket. Uji do të përplaset buzë rrugës vetëm pak metra nga tarraca e tij.
“Do të më duhet të emigroj”, thotë Zeqaj. “Unë nuk shoh asnjë mënyrë tjetër për të mbijetuar këtu”.
“Lugina e Vjosës duhet të shpallet një park kombëtar,” i tha AFP Besjana Guri nga OJQ EcoAlbania. “Kjo jo vetëm që do të mbrojë ekosistemin e tij unik por gjithashtu lejon një zhvillim të qëndrueshëm dhe promovon turizmin dhe ekoturizmin lokal.”
EcoAlbania po punon me OJQ ndërkombëtare për të rritur ndërgjegjësimin, me Ulrich Eichelmann nga RiverËatch me bazë në Austri që e përshkruan atë si “shansin e vetëm në Evropë” për të shpëtuar një sistem të tillë lumor.
Aktivistët theksojnë se 1,175 specie kafshësh dhe bimësh janë regjistruar përgjatë Vjosës, përfshirë 119 të mbrojtura sipas ligjit shqiptar dhe 39 që renditen ndërkombëtarisht si të kërcënuara. Dhe ata gjithashtu argumentojnë se Shqipëria nuk ka nevojë për më shumë energji hidroelektrike dhe duhet të përqendrohet në burime të tjera të ripërtëritshme të energjisë. Përballë kësaj, qeveria shqiptare bie dakord. Zyrtarët thonë se ata janë kundër zhvillimit të madh përgjatë Vjosës dhe po zhvillojnë projekte që përfshijnë energji diellore dhe gaz natyror të lëngshëm.
Vitin e kaluar, aktivistët fituan një fitore të madhe kur ministria e mjedisit refuzoi të lejojë sipërmarrjen turko-shqiptare Ayen-ALB të fillojë punën në digë, një vendim që kompania po e sfidon në gjykata. Megjithatë qeveria po i reziston përcaktimit të parkut kombëtar, duke zgjedhur një kategorizim më pak të rreptë të “zonës së mbrojtur”. “Një park kombëtar është paksa shumë”, tha Kryeministri Edi Rama për AFP, duke pretenduar se përcaktimi do të ndalonte dhjetra mijëra njerëz të shkonin në jetën e tyre të përditshme dhe të ndalonte aktivitetet nga bujqësia në ekoturizëm.
Aktivistët dhe vendasit nuk janë të bindur. Ndërsa përcaktimi i tij si një park kombëtar do të jepte mbrojtje ligjore kundër projekteve hidroelektrike, aeroporteve dhe zhvillimeve të tjera, përcaktimi i zonës së mbrojtur jo. Dhe pretendimi i Ramës për ekoturizmin është gjithashtu i diskutueshëm.
“Industrializimi i këtij rajoni me ndërtimin e digave do të bëjë që turistët e huaj të humbasin të gjithë interesin për të eksploruar Vjosën dhe zonat e egra të shqipes në përgjithësi,” thotë ekspertja e turizmit Albiona Mucoimaj. Sidoqoftë, ndërsa ajo flet për rafting në pragje të shpejta dhe ekskursione të vogla në male të paprishura, qeveria ëndërron për turistët e paketuar, mijëra prej tyre.
Zyrtarët po bëjnë bankat në një mori aeroportesh të rinj për të furnizuar turizmin masiv dhe zhvillimin ekonomik përgjatë bregdetit, me një aeroport të planifikuar për ligatinat afër deltës së Vjosës, për të cilin aktivistët thonë se është në një zonë të mbrojtur. Beteja mbi Vjosa përmbledh debatin global mbi të ardhmen e njerëzimit: zhvillimi me çdo çmim, ose mbrojtja e mjedisit mbi të gjitha. Argumente të ngjashme kanë ndezur kudo nga Kina në Kili.
Dhe aktivistët janë të vendosur që Vjosa të shihet si një çështje globale. “Kjo është një mundësi e pashembullt për të dhënë një shembull brenda Evropës dhe botës“, thotë Annette Spangenberg nga EuroNatur, një OJQ e përfshirë në përpjekjen e mbrojtjes. Lumi dhe të gjithë degët e tij janë akoma të paprekura dhe ruajtja e sistemit do të vendoste “një standard të ri për atë që është e mundur në mbrojtjen e natyrës”, shtoi ajo. Sidoqoftë, në zemër të saj, beteja kundër digës ka të bëjë me ruajtjen dhe përmirësimin e jetës së përditshme të fshatarëve.
“Vjosa është jetike për ne, për tokën tonë, për ushqimin tonë, është pjesë e jetës sonë“, thotë 60-vjeçari Idajet Zotaj, duke u shqetësuar se një digë do të shkatërronte jetesën e mijëra.
“Më mungojnë fëmijët e mi“, thotë 86-vjeçari Mezin Zaim Zotaj, shtatë fëmijët e të cilit janë larguar të gjithë nga rajoni, katër kanë emigruar.
“Unë jam i sigurt nëse Vjosa bëhet një park kombëtar ata të gjithë do të kthehen për të ndërtuar të ardhmen e tyre këtu, në shtëpi,” shton ai ndërsa me durim kujdeset për gurgullimin e deleve të tij të pabindura, vetëm disa metra larg lumit që gjëmon.
/Burimi: AFP/Priza.al/
