Nga The Guardian
Rreth një duzinë pelikanë dalmat fluturojnë ndërsa i afrohemi lagunës së Nartës, një moçal pranë Vlorës në Shqipërinë jugperëndimore. Është një pamje madhështore, gjashtë zogj që fluturojnë në mënyrë elegante, me qafë të anuar mbrapa dhe hapje krahësh pothuajse të ngjashme me atë të një albatrosi.
“Ata janë të mitur. Ata mund të krijojnë familjen e tyre në vitet e ardhshme,” thotë Taulant Bino, kreu i Shoqatës Ornitologjike Shqiptare (AOS).
Edhe pse pelikani dalmat ( Pelecanus crispus ) nuk shumohen aty, laguna shërben si një vend i rëndësishëm ushqimi për zogjtë dhe shumë lloje të tjera, duke përfshirë flamingot, pulëbardha dhe pulëbardhën. Zogjtë shtegtarë përdorin lagunën si një ndalesë gjatë udhëtimit të tyre të gjatë midis Afrikës dhe Evropës qendrore dhe veriore. Ato janë ligatinat kryesore mesdhetare, lloji i habitatit që mbuloi pjesën më të madhe të të gjithë bregdetit shqiptar derisa regjimi diktatorial i Enver Hoxhës thau një pjesë të madhe të tyre në vitet 1950 dhe 60, në një përpjekje për të zhdukur malarinë dhe për të zhvilluar ultësirat për bujqësi.
Gama e pelikanit dalmat shtrihet në pjesën më të madhe të Euroazisë, nga Mesdheu në perëndim deri në ngushticën e Tajvanit në lindje, por ka pësuar një rënie në shekullin e 20-të. Një kombinim i zhvillimit të tokës, kullimit të kënetave, shqetësimit njerëzor dhe gjuetisë pa leje do të thotë se zogu konsiderohet “afër i kërcënuar” nga Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN). Këtë vit, gripi i shpendëve ka vrarë rreth 2,000 zogj të rritur në Greqi dhe Rumani.
Në Shqipëri, mbijetesa e pelikanit dalmat llogaritet si një nga sukseset më të mëdha të konservimit të vendit. Pasi banonte në të gjithë brezin e tij bregdetar, zogu iu afrua zhdukjes nga zona në vitet 1990. Kur regjimi totalitar i Hoxhës përfundoi në 1991, pasoi një gjendje anarkie.
“Në ato ditë, të gjithë kishin armë, që do të thotë se të gjithë ishin një gjahtar potencial. Edhe vetëm disa individë të lumtur me ide të çmendura mund të shkaktojnë shumë dëme.”- thotë Aleksandër Trajçe, kreu i Mbrojtjes dhe Ruajtjes së Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA). ”
Në vitin 2000, kur Bino filloi të punonte për të shpëtuar zogjtë, vetëm 19 fole mbetën në parkun kombëtar Divjakë-Karavasta, e vetmja koloni mbarështuese në vend, 25 milje në veri të Nartës, nga 81 çifte në 1984. Sipas Trajçes, mbrojtja ligjore rezultoi vendimtare në kthimin e prirjes rënëse.
“Fillimisht vetëm pylli me pisha i Divjakës ishte zonë e mbrojtur. Në vitin 1996, laguna mori statusin e mbrojtur. Dhe në vitin 2007, e gjithë zona, nga lumi Shkumbin në veri deri në lumin Seman në jug, u shpall park kombëtar”.-shtoi ai.
Vjosa-Narta u bë një peizazh i mbrojtur në vitin 2004. Moratoriumi i gjuetisë në vitin 2014, megjithëse u zbatua keq, shtoi një shtresë tjetër mbrojtjeje; ndihmuan gjithashtu përpjekjet ndërkombëtare të ruajtjes. Tani, nga janari deri në qershor të çdo viti, kur pelikanët shumohen dhe rritin zogjtë e tyre, gardianët i ruajnë foletë ditë e natë, duke i penguar turistët, gjuetarët dhe peshkatarët që të shqetësojnë zogjtë.
“Natën, peshkatarët vendas përdorin elektrik dore për të kapur peshk, gjë që i bën pelikanët ndonjëherë të braktisin folenë e tyre. Dhe kur kuptuam se vezët humbën në përmbytje, krijuam shtretër të rritur mbarështimi nga shkopinjtë, degët dhe bimësia. Kolonia filloi të kthehej përsëri.”- thotë Bino.
Në vitin 2020, 85 çifte pelikani folezuan në Shqipëri, numri më i lartë që nga fillimi i regjistrimeve. Megjithatë, tani, pelikanët po përballen me një sulm të ri, këtë herë nga buldozerët. Qeveria shqiptare ka miratuar ndërtimin e një aeroporti ndërkombëtar në Vlorë në një përpjekje për të nxitur industrinë e turizmit në vend.
Vendndodhja e aeroportit të planifikuar, brenda peizazhit të mbrojtur që rrethon lagunën e Nartës, mund të ketë pasoja shkatërruese për zogjtë, thotë Trajçe.
“Do të zvogëlojë aftësinë e zogjve për të lëvizur dhe për t’u ushqyer, dhe, si pasojë, potencialin e tyre për t’u rritur në numër ose për të zgjeruar habitatin e tyre.”-tha ai.
Projekti i aeroportit gjithashtu do të ushtrojë presion mbi rrugët e migracionit midis Afrikës dhe Evropës veriore.
“Shqipëria ka laguna të shpërndara përgjatë bregdetit të saj. Zogjtë shtegtarë i përdorin ato për të pushuar dhe ushqyer. Ndërtimi i një aeroporti pikërisht në mes do të ndërpresë lëvizjet e shpendëve që kanë ndodhur për mijëra vjet.”-shton Trajce.
Një konsorcium prej tre kompanish fitoi ofertën për ndërtimin e aeroportit, YDA Group (një konglomerat turk me lidhje me partinë e Presidentit Rexhep Taip Erdogan), Mabetex dhe 2A Group. Sipas studimit të ndikimit mjedisor të konsorciumit, efektet negative të aeroportit në jetën e egër përreth mund të zbuten lehtësisht, për shembull, duke mos punuar në ndërtim gjatë sezonit të shumimit dhe duke ndryshuar rrugëtimin e fluturimeve gjatë migrimit të pranverës dhe vjeshtës.
Por më shumë se 40 organizata të ruajtjes, duke përfshirë PPNEA dhe AOS, e kanë vënë në dyshim këtë “Specie të ndryshme shumohen në kohë të ndryshme, çka do të thoshte që ndërtimi të ndërpritet për disa muaj”, thotë Trajçe.
“Po ndikimi gjatë fazës operative? A do të ndalojnë fluturimet edhe gjatë sezonit të mbarështimit? Po sezoni i migrimit? Gjithçka duket shumë joreale.”
Organizatat e ruajtjes thonë se kishte mungesë të konsultimit publik dhe një vlerësimi sipërfaqësor të vendeve alternative.
“Mund të duket më e shtrenjtë të ndërtosh aeroportin diku tjetër,” thotë Dorian Matlija, një avokat që këshillon organizatat, “por vetëm nëse nuk merr parasysh dëmin e mjedisit.”
Në dhjetor 2020, autoritetet rishikuan rrjetin e zonave të mbrojtura në Shqipëri dhe hoqën, ndër të tjera, vendndodhjen e aeroportit të planifikuar. Konservatorët pretendojnë se, duke rivizatuar kufijtë e parqeve të mbrojtura, qeveria po shkel ligjet kombëtare. Në raportin e tij për Shqipërinë 2020, Komisioni Evropian tha se aeroporti i propozuar “bie ndesh me ligjet e tjera kombëtare dhe me konventat ndërkombëtare për mbrojtjen e biodiversitetit që Shqipëria ka ratifikuar”.
Katër nga organizatat e ruajtjes, PPNEA, AOS, EcoAlbania dhe EuroNatur me bazë në Gjermani, tani planifikojnë të shkojnë në gjykatë për projektin.
“Nëse heqja e tokës nga mbrojtja shkon pa pasoja ligjore, kjo do të thotë se qeveria mund ta bëjë këtë për çdo zonë të mbrojtur. Çfarë i pengon ata të ndërtojnë resorte në zonat e mbrojtura? Apo një central bërthamor? Ky do të ishte fundi i ruajtjes së natyrës.”- thotë Trajçe.
