Më 28 shtator 1941, u lëshua një dekret gjerman që urdhëronte hebrenjtë e Kievit dhe zonës përreth, të mblidhnin disa rroba dhe sende dhe të grumbulloheshin në një kryqëzim, jo shumë larg një stacioni lokal të trenit të mallrave. Ata marshuan drejt Babi Yar dhe u pushkatuan gjatë dy ditëve.
Sipas një raporti bashkëkohor, forcat gjermane vranë 33.771 hebrenj. Dina Pronicheva, është një nga të paktat që mbijetoi nga kjo ngjarje e tmerrshme. Kjo është historia e saj:
Karel Berkhoff: “Ishin nja dhjetë apo pesëmbëdhjetë njerëz të rreshtuar para saj. Një nga një u pushkatuan, trupat u grumbulluan; me mijëra tashmë. Një nga një, derisa erdhi radha e Dinës. Ajo u ngjit në buzë të luginës, mbylli sytë dhe shtrëngoi grushtat fort.
Tani ishte errësirë. Disa ushtarë dhe policë që mbetën, mbanin pishtarë, duke bërë një spastrim përfundimtar të zonës. Gjermanët zbritën në atë luginë dhe ecën nëpër viktimat e u përpoqën të vërtetonin, se të gjithë kanë vdekur vërtet”, rrëfen Karel Berkhoff, gjithashtu disa ndihmësa jo-gjermanë, ishin atje dhe njëri prej tyre në të vërtetë, ishte shumë dyshues ndaj, Pronicheva.
Trupi i Dinës ishte i mbuluar me gjak që i binte në fytyrë. Por ajo ishte me fytyrë poshtë, dhe ndërsa ai tundte pishtarin e tij rreth saj, polici nuk pa gjak. Ata biseduan me njëri tjetrin dhe ranë dakord të kontrollonin nga dy herë.
Ata ngritën trupin e Dinës dhe filluan të gjuanin mbi të. Pastaj e hodhën përsëri poshtë. Ajo nuk reagoi fare. Oficeri i vuri një çizme në gjoksin e saj, dhe një në dorën e saj, duke shtypur për poshtë, duke shtypur kockat e saj. Përsëri, asgjë. Eshtë e qartë se ajo kishte vdekur. Ata vazhduan.
Karel Berkhoff: Pasi mbaroi kontrolli dhe tani ishte koha për të mbuluar të gjitha viktimat e asaj dite, me një shtresë të hollë rëre dhe kjo është me të vërtetë ajo që u bë.
Varri masiv u zhyt në rërë, në mes të natës.
Dina rrëfen: “E largova rërën nga fytyra ime. Unë gëlltita rërën së bashku me ajrin dhe fillova të kollitem. Kisha frikë se mos më gjenin dhe përfundoja….! Unë ende shpresoja të dilja dhe të shpëtoja. U përpoqa të kollitesha më qetësisht. U ndjeva pak më mirë. Fillova të përplasem dhe të zvarritem”.
Karel Berkhoff: “Pra, ajo padyshim që duhej të vritej. Por ajo kërceu në kohë, dhe ra poshtë, thellë në atë det të trupave, pjesërisht akoma njerëz të gjallë dhe natyrisht ajo vendosi të hiqej se ishte e vdekur”.
Dina kishte shmangur një plumb. Pastaj kur një polic ukrainas e mori atë, e rrahu e hodhi dhe e nëpërkëmbi, ajo vazhdoi të mos reagoj, jo sepse ishte e vdekur, por ishte plotësisht e vetëdijshme që duhet të hiqej si e vdekur.
Karel Berkhoff: “Kështu shmangu marrjen e plumbit përfundimtar. Kështu ajo mbeti gjallë në atë moment”.
Dina gërmoi rërën dhe u ngjit nga gryka. Pikërisht atëherë një djalë e thirri atë, nga poshtë. Emri i tij ishte Motia. Ajo e ndihmoi atë dhe së bashku u zvarritën përgjatë tokës, duke u fshehur në shkurre dhe pas pemëve.
Karel Berkhoff: “Ishte errësirë dhe pastaj kaloi mjaft kohë. Ajo pa gjëra të tjera. Ajo pa gjermanët që vranë dy gra hebraike, pasi fillimisht i dhunuan. Ajo i pa ata që qëllojnë mbi një djalë të ri”.
“Në mbrëmje, fillova të haluçinoja”, shprehet Dina: pashë vazhdimisht babanë, nënën dhe motrën time, të paraqiteshin para meje. Ata kishin veshur rroba të bardha, të gjata. Ata të gjithë qeshnin dhe ktheheshin në sulme, dhe unë qeshja me ta, pastaj humba vetëdijen dhe rashë mbi greminë.
Kur mbërrita, Motia ishte ulur pranë meje dhe qante. Ai mendoi se kisha vdekur. E kuptova shpejt ku isha dhe vazhduam të zvarritemi.
Tani ishte mjaft errësirë.
Për të shpëtuar na u desh të zvarriteshim nëpër një livadh të madh.
Ne u pajtuam që meqenëse ai ishte pothuajse tërësisht i zhveshur dhe unë kisha veshur rroba të errëta, ai do të shkonte i pari dhe nëse gjithçka ishte në rregull, ai do të tundte një degë dhe unë do të ndiqja. Por kur u zvarrit, ai u kap nga rojet dhe u qëllua menjëherë. Unë pothuajse humba vetëdijen. Unë isha përsëri vetëm”.
Karel Berkhoff: “Kështu ishte tashmë dita e dytë e tetorit, kur ajo me të vërtetë ishte në gjendje të dilte më tej dhe iu afrua një vilë aty pranë.
Kishin kaluar tre ditë fshehje, (pa ushqim dhe strehim), kur ajo u fut në kasollen prapa vilës. Gruaja e shtëpisë doli dhe më gjeti në hambar, dhe unë duhej të dilja. Kur ajo më pyeti: “Si arritët këtu”?! Ndjeva një kërcënim në tonin e saj dhe pashë të dërgonte djalin e saj diku. Rreth pesë minuta më vonë djali i saj solli një oficer gjerman dhe duke treguar nga unë, tha: “Këtu është një hebre, zotëri”.
Pas gjithë kësaj, pasi i’u shmang një plumbi, luajti si i vdekur, u rrah brutalisht, gati e mbytën duke e lënë të vdekur dhe pas tre ditësh fshehje dhe arratisje, urie e halucinacione, Dina ishte përsëri atje ku filloi. Fjalë për fjalë: gjermani e çoi atë në pikën e Babi Yar, ku ajo kishte qenë katër ditë më parë. Një përsëritje makthi .
Ajo u mbajt atje së bashku me hebrenjtë e tjerë, që ishin kapur gjatë grumbullimeve nga shtëpitë e tyre , si dhe ata që ishin shumë të moshuar. Së bashku, ata ishin të rrethuar nga grumbuj rrobash dhe këpucësh. Mbetjet e fundit të atyre që ishin takuar tashmë me fatet e tyre. Ishte gjithashtu një grua me dy fëmijë, njëri prej tyre foshnjë e vogël. Ajo bërtiste me zë të lartë. Një infermiere shumë e qetë, ishte ulur pranë saj. Emri i saj e mësova më vonë, ishte Liuba.
Ajo ndjeu keqardhje për mua. Po dridhesha dhe padyshim që kisha ftohtë. Ajo e shtriu pallton e saj, më ftoi të ulesha pranë saj dhe më mbuloi këmbët me gjysmën e palltos. Nga të gjithë njerëzit që ishin ulur atje, vetëm ne të dyja ishim plotësisht të qeta të paktën nga jashtë. Ne u ulëm kështu për një orë ose dy, nuk e di sa kohë.
Grupi u tërhoq në automjete të mëdha, të drejtuar në një vend tjetër grumbullimi. Gjatë rrugës, të gjithë në kamionçinë, ishin drejtuar në fillim, drejt vendit ku po shkonin, kurse Dina dhe infermierja, Liuba, u vendosën nga mbrapa.
Sipas një raporti zyrtar gjerman, vranë 33.771 hebrenj, në Babi Yar, më 29 dhe 30 shtator 1941. Dhe në fund të luftës, rreth 100.000 e ca më shumë hebrenj, robër, romë dhe nacionalistë ukrainas, iu bashkua atij numri.
Karel Berkhoff: “Pas këtyre vrasjeve masive në Babi Yar, çfarë bënë gjermanët me këto grumbuj trupash?
Në fillim, gjermanët thjesht mbuluan këto varre masive të mëdha. Jo vetëm në Kiev, por edhe diku tjetër. Por u vërtetua se ishte e vështirë të mbulosh plotësisht këto trupa, se ka fenomenin e fryrjes së kufomave. Shpesh ato varre u hapën, dhe u mbuluan përsëri.
Më vonë kur ata filluan të kenë frikë se mos humbnin luftën dhe në veçanti në vitin 1943, filloi një fushatë e madhe, për të gërmuar dhe djegur fshehurazi këto kufoma. Kështu që ajo fushatë u zhvillua edhe në Kiev. Pra, ajo që do të thoja, është se të burgosurit u detyruan të gërmonin viktimat dhe pasi t’i digjnin, të përhapnin hirin, pastaj . Kjo ishte një përpjekje për të zhdukur me çdo kusht provat e kësaj masakre.
Karel Berkhoff: “Autoritetet sovjetike vendosën që në të vërtetë do ta mbyllnim gropë duke e mbushur atë. Kështu u bë me të vërtetë, në vitet ’50 dhe ’60. Ata e mbushën atë gropë me baltë dhe përfundimisht, u krijua një park i cili ende ekziston dhe për një kohë të gjatë, nuk kishte as një monument të vetëm ose tregues të asaj masakre që kishte ndodhur atje.
Në vitin 1976, monumenti i parë i rëndësishëm zyrtar i vrasjeve në Babi Yar, u ngrit në këtë vend. Ajo i’u kushtua qytetarëve sovjetikë, që vdiqën atje dhe nuk i referohej hebrenjve.
Karel Berkhoff: “Edhe sot, situata është shumë konfuze për vizitorin. Nëse mbërrini, shihni një mori memorialësh, secila me temën e vet të veçantë. P.sh.: viktimat nga Organizata Nacionaliste e Ukrainës, të cilat u vranë gjatë pushtimit.
Mund të duket e çuditshme që, këto ditë, Babi Yar, është një vend ku njerëzit bëjnë shëtitje të qeta dhe disa luajnë sport. Por nuk është për t’u habitur: mund të ecësh dhe nëse nuk i kushton vëmendje, të mos kesh asnjë ide, se sa e tmerrshme këtu ndodhur një gjë dikur.
Karel Berkhoff: “Vështirësia me këtë histori, është se ato janë të vështira për t’u marrë. Gati një e treta e të gjithë hebrenjve të vrarë gjatë Holokaustit, jetonin në territore të përfshira brenda kufijve të Bashkimit Sovjetik, që nga qershori 1941. Shumica e tyre nuk u dërguan në kampe shfarosëse. Ata u vranë pranë vendeve ku u kapën nga ushtria gjermane që përparonte, kryesisht janë vrarë në pyje ose përrenj, aty pranë, në parqe, varreza hebraike, ferma ose ndërtesa të braktisura; ndonjëherë në shtëpitë e tyre.
Një arsye pse nuk dëgjoni aq shumë për këto histori, është se për vite me radhë, ata mbetën pas Perdes së Hekurt. Një gjë tjetër është se kishte shumë pak të mbijetuar. Pa bëmat mbinjerëzore të mbijetesës së Dina Pronicheva, p.sh., ne do të dinim shumë më pak sesa dimë sot për Babi Yar.
Duke supozuar identitete të ndryshme jo-hebraike dhe duke kapërcyer pengesa të jashtëzakonshme, Dina i mbijetoi Holokaustit. Në vitin 1944, ajo u ribashkua me dy fëmijët e saj të vegjël.
Burri i saj ishte vrarë gjatë luftës. Ajo filloi punën e saj, në Teatrin e Kukullave. Me kalimin e viteve, ajo rrëfente historinë e saj tronditëse dhe mbijetesën e saj në Babi Yar. Çdo vit, ajo vizitoi Babi Yar, Dina Pronicheva, vdiq në vitin 1977, një vit pasi u ngrit monumenti në Babi Yar!
/Burimi: Memorie.al/
