Hapësira ujore më e trazuar e kontinentit po gjen përdorime të reja, shkruan The Economist
Përfytyroni një vinç gjigant, nga më modernët. Tehet e gjata sa Bing Bengu, rotorët dhe seksionet e mëdha sa një ndërtesë shkolle, boshtet dhe gjeneratorët aq të mëdha sa duhet të rrotullohen çdo 20 minuta në mënyrë që të mos shtypen nga pesha e tyre: të gjitha këto pjesë janë të shpërndara nëpër një zonë me madhësi sa 150 fusha futbolli.
Të lidhura së bashku, ato formojnë struktura që rivalizojnë Kullën Eifel, vetëm se janë më të dobishme dhe shërbejnë për të ndërtuar turbina me erë që do të instalohen diku në Detin e Veriut.
Mirë se vini në Esbjerg, qendra e industrisë së erës në det të hapur të Europës. Dy të tretat e turbinave, të cilat rrotullohen aktualisht në brigjet e Europës, që mjaftojnë për të furnizuar me energji 40 milionë shtëpi, u instaluan së bashku në këtë qytet-port danez me 72,000 banorë. Dhe ky është vetëm fillimi. Operatori i portit të qytetit ka në plan të trefishojë kapacitetin për projektet e erës deri në vitin 2026.
Firmat lokale inxhinierike, që dikur i shërbenin industrisë së karburanteve fosile, tani po furnizojnë sektorin e energjisë së erës. Kompania Meta ka blerë 212 hektarë tokë bujqësore jashtë Esbjergut, për të ndërtuar një qendër të dhënash me energji të rinovueshme për rrjetet e saj sociale.
Jashtë detit po vendosen kabllo që do të transportojnë 30% të trafikut ndërkombëtar të të dhënave në Norvegji. Kryebashkiaku i Esbjergut ka udhëtuar deri në Vietnam dhe Uashington për të folur për historinë e suksesit të këtij projekti.
Duke vënë në punë të menduarit strategjik dhe me pak fat, Esbjerg mund të lulëzojë në një ekonomi të re në Detin e Veriut. Kjo do të ndihmonte Europën të përmbushte objektivat ambicioze klimatike dhe të ribaraspeshonte burimet e energjisë, larg vendeve të sunduara nga tiranë, si Rusia e Vladimir Putinit.
Korporatat e reja të mëdha mund të ofrojnë shansin më të mirë dhe ndoshta të fundit të Europës, për të mbetur një aktor i rëndësishëm global. Dhe kjo mund të ndryshojë ekuilibrin politik dhe ekonomik të kontinentit, duke krijuar një alternativë ndaj motorit franko-gjerman.
Rëndësia ekonomike
Deti i Veriut ka qenë gjithmonë i rëndësishëm nga ana ekonomike. Ai kufizohet nga gjashtë shtete, Belgjika, Britania, Danimarka, Gjermania, Holanda dhe Norvegjia, dhe është vendi ku kryqëzohen shumë rrugë të rëndësishme detare.
Baticat e tij të forta, të cilat sjellin lëndët ushqyese në shtratin e cekët të detit, janë një ndihmë për peshkatarët. Në shekullin XX, aty u zbulua naftë dhe gaz. Në kulmin e tyre në vitet 1990, Britania dhe Norvegjia, dy prodhuesit më të mëdhenj të naftës në Detin e Veriut, së bashku nxirrnin 6 milionë fuçi naftë bruto në ditë, një e dyta më shumë se sa nxjerrin sot Emiratet e Bashkuara Arabe. Teksa ky burim po shteron dhe kërkesa për atë që ka mbetur po zvogëlohet, për shkak të shqetësimeve për ndryshimin e klimës, kjo hapësirë ujore po gjen përdorime të reja fitimprurëse.
Shpresat tashmë janë varur te një burim mjaft i bollshëm në këtë rajon: moti i tmerrshëm. Me një shpejtësi mesatare të erës prej dhjetë metrash në sekondë, zona është një nga më të egrat në botë. Ditën kur korrespondenti i The Economist vizitoi Esbjergun, shpejtësia ishte dyfish, mjaftueshëm sa për të ulur çmimin me shumicë të energjisë elektrike në gati zero.
Toka në Detin e Veriut është kryesisht e butë, gjë që e bën më të lehtë fiksimin e turbinave në shtratin e detit (lloji lundrues ende nuk është instaluar në shkallë të gjerë në botë).
Gërmimi zakonisht nuk është më shumë se 90 metra i thellë, gjë që mundëson që fermat e erës të vendosen më larg bregut, ku erërat janë më të qëndrueshme. Ed Northam nga Macquarie Group, firmë investimi me aksione në 40% të të gjitha fermave britanike të erës, thotë se turbinat e saj në det të hapur punojnë deri në 60% të kapacitetit, krahasuar me 30-40% që është tipike në tokë.
Në vitin 2022, vendet e Detit të Veriut nxorën në ankand 25 gigavat (GW) kapacitet të energjisë së erës, duke e bërë atë vitin me më shumë prodhim deri tani. Tenderë me një vlerë prej rreth 30 GW janë planifikuar tashmë për tre vitet e ardhshme. Lidhjet e reja vjetore pritet të rriten nga nën 4 GW sot, në më shumë se 10 GW deri në fund të viteve 2020.
Në një takim në Esbjerg në maj, Komisioni Europian dhe katër vende të Detit të Veriut, ranë dakord që të instalonin 150 GW deri në vitin 2050, pesë herë më shumë se totali i Europës dhe sa trefishi i totalit aktual të botës. Në shtator, ky grup dhe pesë vende të tjera, e ngritën shifrën në 260 GW, ekuivalente me 24,000 turbina të mëdha sot.
Tre dekada më parë, ferma e parë me erë në det të hapur në botë, Vindeby në Danimarkë, e përbërë nga 11 turbina, kishte kapacitet total prej pesë megavat (MW). Sot një turbinë e vetme mund të gjenerojë 14 MW dhe një fermë mund të përmbajë më shumë se 100 prej tyre.
Kabllot dhe transformatorët më të fortë për të shndërruar energjinë e erës nga rryma alternative në rrymë direkte, e cila mund të udhëtojë në distanca të gjata pa humbje të mëdha, mundësojnë që të gjenerohet më shumë energji elektrike dhe në distanca më të largëta.
Si rezultat, po instalohen disa ferma me erë që tejkalojnë 1 GW në kapacitet, afërsisht sa prodhimi i një centrali bërthamor. Ferma në Dogger Bank, rreth 200 km larg brigjeve britanike, do të arrijë një rekord prej 3.6 GW me kapacitet të plotë në vitin 2026.
Ekonomitë po ulin kostot, duke e bërë erën në det të hapur konkurruese me burimet e tjera të energjisë. Në korrik, Britania dha kontrata për pesë projekte, duke përfshirë Dogger Bank, me çmim prej 37 £ (44 dollarë) për megavat/orë, më pak se një e gjashta e çmimit britanik të energjisë elektrike me shumicë në dhjetor.
Moti i keq nuk është gjithmonë një ndihmesë: tepricat mund të ngarkojnë rrjetin. Në mënyrë të dobishme, teknologjia dhe kostot më të ulëta po i lejojnë operatorët e energjisë së erës që të manovrojnë më mirë.
Një mënyrë për ta bërë këtë është me më shumë ndërlidhje, së pari midis fermave dhe tokës (sot shumica e fermave me erë kanë një lidhje me bregun, e cila është joefikase) dhe më pas ndërmjet vetë fermave.
Gjysma e vlerës prej 3 GW që do të tenderohet nga Norvegjia, do të ketë opsionin për të krijuar lidhje me më shumë vende. Phil Sandy nga National Grid, i cili drejton infrastrukturën energjetike të Britanisë, parashikon një të ardhme ku rrjetet komplekse nënujore do të jenë të ngjashme me ato në tokë.
Një mënyrë tjetër për të menaxhuar ndryshueshmërinë e energjisë së erës, është duke e përdorur atë për të ndarë molekulat e ujit, për të prodhuar lëndë djegëse “të gjelbra”, si hidrogjeni dhe amoniaku.
Në maj, Komisioni Europian dhe drejtuesit e industrisë së rëndë, u zotuan që deri në vitin 2025, të dhjetëfishojnë kapacitetin e prodhimit të BE-së për elektrolizatorët, të cilët bëjnë ndarjen e molekulave. Kjo do t’i lejonte BE-së që të prodhonte 10 milionë tonë lëndë djegëse të gjelbër deri në vitin 2030.
Komisioni ka propozuar gjithashtu një “bankë hidrogjeni”, e kapitalizuar me 3 miliardë euro (3.2 miliardë dollarë), për të ndihmuar në financimin e projekteve.
Investitorët janë të etur
Investitorët janë të etur. Në gusht, Copenhagen Infrastructure Partners (CIP), firmë me kapital privat, tha se kishte grumbulluar 3 miliardë euro për një fond që do të investojë vetëm në asete hidrogjeni. Një duzinë projektesh janë shpallur në Europë; tre më të mëdhenjtë shtojnë deri në 20 GW energji të gjelbër. Topsoe, një kompani daneze që ofron teknologji për sipërmarrje të tilla, thotë se porositë e saj arrijnë në 86 GW.
Sistemi energjetik i Detit të Veriut mund të marrë formën e një arkipelagu të “ishujve të energjisë” që strehojnë fermat me erë, grumbullojnë energji elektrike dhe prodhojnë hidrogjen për t’u transportuar në tokë me anije ose me tubacione.
Deri në dhjetë skema të tilla janë duke u marrë parasysh, sipas SINTEF, një shoqëri kërkimore. North Sea Energy Island, një atoll artificial që ndodhet 100 km larg bregut danez, do të tenderohet në vitin 2023. Ai do të veprojë si një qendër për dhjetë ferma me erë aty pranë, me lidhje me vendet fqinje.
Një nga aplikantët për tenderin, një sipërmarrje e përbashkët midis Orsted, zhvillues danez i fermave me erë në det të hapur, dhe ATP, fond i madh pensionesh, parashikon një dizajn modular, me komponentë të prodhuar në breg dhe të montuar në det.
“Ne presim që struktura të jetë ende funksionale pas 100 vjetësh”, thotë Brendan Bradley nga Arup, një firmë inxhinierike. Thomas Dalsgaard nga CIP, firmë që është pjesë e një konsorciumi rival, mendon se prodhimi i karburanteve të gjelbra në det, jo vetëm që do të ndihmojë në uljen e presionit në rrjete, por gjithashtu do të kursejë para: tubacionet e hidrogjenit përbëjnë një të pestën e kostos së linjave të transmetimit të energjisë me kapacitet të lartë.
Ekonomia e re
Dhe ekonomia e re në Detin e Veriut shkon përtej sektorit të energjisë. Energjia elektrike dhe hidrogjeni nuk do të jenë të vetmet elemente që do të kalojnë në fund të detit. Po kështu, edhe dioksidi i karbonit. Disa industri, si prodhimi i çimentos ose kimikateve, janë të vështira për t’u dekarbonizuar.
Por CO2 i tyre mund të mblidhet dhe të pompohet në fushat e gazit në Detin e Veriut. Një kapje dhe ruajtje e tillë e karbonit (CCS) dukej një mënyrë jo tërheqëse për të luftuar ndryshimet klimatike, për shkak të kostos së lartë dhe jopopullaritetit në sytë e ambientalistëve, të cilët shqetësohen se mund të zgjasë jetën e karburanteve fosile. Tani, njëlloj si me erën, kostot po bien, rezistenca politike po zbutet dhe projektet po shumohen.
Një projekt në Roterdam, i quajtur Porthos, do të lidhë portin më të madh të Europës nëpërmjet një tubacioni, me një stacion kompresori dhe më pas në një fushë gazi të zbrazët në det të hapur. Edhe pse një gjykatë kohët e fundit e vonoi fillimin e tij, projekti ka marrë miratimin nga rregullatorët holandezë.
Pasi të jetë funksional, ai do të kapë rreth 2.5 milionë tonë CO2 në vit për 15 vjet, gati sa 2% e emetimeve holandeze. Porti i Amsterdamit po planifikon diçka të ngjashme. Më në veri, pranë qytetit norvegjez Bergen, kompania energjetike Equinor dhe partnerët e saj, kanë përfunduar operacionet e shpimit për një pus për injektimin e CO2, si pjesë e një projekti të quajtur North Lights.
Sipas Guloren Turan nga Instituti Global CCS, një institut kërkimor, Europa tani ka më shumë se 70 objekte të tilla në faza të ndryshme zhvillimi.
Një tjetër produkt i vlefshëm që kalon Detin e Veriut është informacioni. Nëse ndiqni një nga kabllot më të reja të të dhënave të nëndetëseve transatlantike që zbarkojnë në Esbjerg, të quajtura Havfrue, dhe më pas ktheheni djathtas në një degëzim në mes të Detit të Veriut, ju do të mbërrini në Kristiansand, qytet në Norvegjinë Jugore.
Ai është shtëpia e N01 Campus, “kampusi më i madh i qendrës së të dhënave në botë, i mundësuar nga 100% energji e gjelbër”, sipas firmës Bulk Infrastructure. “Ne duam të ndërtojmë një platformë për shërbime dixhitale të qëndrueshme”, thotë Peder Naerbo, themeluesi i firmës.
Vendet e Detit të Veriut janë një zonë e favorshme për të ruajtur dhe për të përpunuar të dhëna. Çmimet e ulëta të energjisë elektrike sjellin kosto më të ulëta. Falë klimës së ftohtë, qendrat e të dhënave mund të ftohen vetëm duke qarkulluar ajrin e jashtëm, në vend të përdorimit të sistemeve të kushtueshme të ftohjes.
Rajoni krenohet me një fuqi punëtore shumë të kualifikuar, institucione të qëndrueshme dhe ligjet më të forta të të dhënave në botë. Vonesa, koha që duhet për të lëvizur të dhënat brenda dhe jashtë “reve” kompjuterike, po bëhet gjithnjë e më pak problem me përmirësimin e teknologjisë, kështu që ngarkesat dixhitale mund të përpunohen në objekte gjithnjë e më të largëta.
Dhe qendrat e të dhënave po përhapen edhe gjetiu në Europë. Në vitin 2021, qendrat irlandeze të të dhënave konsumuan 17% të fuqisë energjetike të vendit. Për të parandaluar ndërprerjet, ndërmarrja shtetërore irlandeze EirGrid, nuk do të furnizojë më me energji elektrike fermat e reja të serverëve.
Sipas firmës së të dhënave TeleGeography, 13 kabllo të reja janë instaluar në Detin e Veriut që nga viti 2020, krahasuar me pesë në dekadën e viteve 2010. Po përhapen edhe qendrat e të dhënave ndërkohë që ofruesit e mëdhenj të cloud zotohen të dekarbonizojnë zinxhirët e furnizimit. Amazon Web Services (AWS) dhe Microsoft Azure, dy kompanitë më të mëdha të cloud, kanë ndërtuar ferma serverash në vendet nordike.
Industritë e vjetra po zhvendosin sektorin kompjuterik cloud në veri. Mercedes-Benz dhe Volkswagen kanë instaluar kompjuterë në disa ish-miniera në Norvegji, duke simuluar testet e tuneleve të erës dhe testet e përplasjeve për makinat e tyre. Mesatarisht, kërkesa për qendrat e të dhënave në rajon, do të rritet me 17% në vit deri në vitin 2030, vlerëson firma e konsulencës Altman Solon.
Shko në veri, industrialist i vjetër
Më shumë aktivitet ekonomik europian mund të zhvendoset në veri. “Bollëku i energjisë ka prirjen të tërheqë industrinë”, thotë historiani ekonomik Nikolaus Wolf, në Universitetin Humboldt në Berlin.
Kjo është ajo që ndodhi në fillim të shekullit XIX, kur hidrocentralet e bollshme ndihmuan në tërheqjen e industrisë së pambukut në Lancashire. Zoti Wolf dhe Nicholas Crafts nga Universiteti Warwick, llogarisin se, nëse Lancashire do të kishte 10% më pak energji në hidrocentrale, do të kishte gjithashtu 10% më pak punësim në sektorin e tekstilit deri në vitin 1838.
Energjia është më e lehtë për t’u shpërndarë nëpërmjet rrjeteve dhe tubacioneve sot, se sa në kohën e Revolucionit Industrial, dhe qendrat industriale ekzistuese në të gjithë Europën ushtrojnë forcën e tyre. Transplantimi i furrave të prodhimit të çimentos në brigjet e Detit të Veriut, do të nënkuptonte transportin e gurit gëlqeror dhe çimentos përsëri te klientët, duke e bërë procesin joekonomik (dhe jomiqësor ndaj klimës).
Edhe objektet gjigante me avull, që ndajnë hidrokarburet në molekula më të vogla në fabrikat kimike, janë një investim shumë i madh dhe tashmë në proces elektrifikimi.
Por parimi i zotit Wolf ende vlen për disa industri dhe nga ai mund të përfitojnë shtete të tjera veriore që nuk lidhen drejtpërdrejt me Detin e Veriut. Në Narvik, në Detin Norvegjez, Aker Horizons, një firmë e cila investon në energjinë e rinovueshme, dëshiron të krijojë një qendër industriale të gjelbër, të mundësuar nga era në det të hapur.
Në Boden, qytet suedez pranë bregut lindor të Gadishullit Skandinav, H2 Green Steel po ngre një fabrikë të re çeliku, e para në Europë në gjysmëshekulli. Fabrika nuk do të funksionojë me qymyr ose gaz natyror, por me hidrogjen të gjelbër, i krijuar në një nga impiantet më të mëdha të elektrolizës në botë, duke përdorur erën dhe energjinë hidroelektrike.
Përveç eksportit të çelikut, H2 Green Steel shpreson të eksportojë sfungjer hekuri, një lloj produkti i ndërmjetëm që është përgjegjës për pjesën më të madhe të energjisë totale të përdorur në prodhimin e çelikut.
Kjo do të çonte në ndarjen e industrisë së çelikut në dysh, shpjegon Henrik Henriksson, shefi i firmës. Pjesët me energji intensive të procesit, do të migrojnë atje ku mund të bëhen në mënyrë më efikase: pikërisht pranë burimeve të energjisë së rinovueshme. Pjesët më intensive të punës dhe njohurive, mund të mbeten në qendrat e prodhimit të çelikut të Europës, si lugina e Ruhrit.
Në Wilhelmshaven, një qytet bregdetar gjerman, Uniper, një kompani energjetike në pronësi të shtetit, sapo ka përfunduar terminalin e parë të importit në Gjermani për gazin natyror të lëngshëm (GNL), për të zëvendësuar një pjesë të gazit rus që më parë vinte nga Siberia. Firma planifikon të prodhojë hidrogjen nga amoniaku.
Në një cep tjetër të portit, pranë një uzine qymyri të çmontuar, Uniper do të ndërtojë një fabrikë hidrogjeni dhe do të sigurojë hapësirë për bizneset e etura për energji. “Wilhelmshaven do të luajë rol të rëndësishëm si vendi ku prodhohet energjia e gjelbër”, thotë Holger Kreetz, i cili është përgjegjës për menaxhimin e aseteve të Uniper.
Të tjerë që po zhvendosen në veri përfshijnë prodhuesit e baterive të automjeteve elektrike, të cilat kërkojnë gjithashtu shumë energji për t’u prodhuar, dhe prodhuesit e turbinave me erë, të goditur nga pengesat e zinxhirit të furnizimit. Vestas, prodhuesi më i madh i turbinave në botë, do të mbyllë një fabrikë në Kinë dhe do të hapë një në Poloni, për të qenë më pranë një ferme të re me erë në Detin Baltik.
Disa shohin probleme me këto zhvendosje. Energjia e rinovueshme do të jetë edhe më e lirë gjetiu, paralajmëron Christer Tryggestad nga shoqëria e konsulencës McKinsey.
Në vend që të investojnë në Detin e Veriut, firmat mund të lëvizin në vende me diell, si Lindja e Mesme ose Spanja. Jo të gjithë janë të bindur se BE-ja mund të përmbushë qëllimet e saj ambicioze për të rritur prodhimin e energjisë së erës në det të hapur.
Vestas dhe prodhuesit e tjerë të turbinave, po ankohen tashmë se lejet për parqe të reja me erë, mund të merren pas një dekade apo më shumë. Firmat e shërbimeve të erës në det të hapur, paralajmërojnë se së shpejti mund të mbeten pa njerëz dhe makineri për t’i mbajtur klientët të lumtur.
Pengesa e fundit vjen nga përtej Atlantikut. Akti i presidentit Joe Biden për Reduktimin e Inflacionit, përfshin 370 miliardë dollarë subvencione dhe kredi tatimore për produkte dhe shërbime ekologjike, por me kusht që ato të prodhohen në Amerikë. BE-ja shqetësohet se këto oferta do të joshin investitorët, duke i larguar ata nga brigjet europiane. Blloku po shqyrton nëse ky ligj shkel rregullat e tregtisë ndërkombëtare.
Nëse këto probleme mund të kapërcehen, ndikimi i Detit të Veriut në kontinent do të jetë i rëndësishëm. Ndërsa epiqendra ekonomike e Europës do të lëvizë në veri, po ashtu do të lëvizë edhe epiqendra politike, parashikon Frank Peter nga instituti gjerman, Agora Energiewende.
Kjo mund të ndryshojë ekuilibrin e fuqisë, duke favorizuar vendet bregdetare. Bremeni bregdetar, një nga shtetet më të varfra të Gjermanisë, mund të fitojë ndikim në kurriz të Bavarisë së pasur, e cila nuk ka dalje në det.
Në nivel europian, Franca dhe Gjermania, fuqia industriale e të cilave mbajti në këmbë Komunitetin Europian të Qymyrit dhe Çelikut (paraardhësi i BE-së), mund të humbasin njëfarë ndikimi ndaj një blloku të ri të udhëhequr nga Danimarka, Holanda, dhe jashtë BE-së, Britania dhe Norvegjia.
Francezët dhe bavarezët mund të jenë kundër idesë së një komuniteti de facto të energjisë së erës dhe hidrogjenit, me qendër në Detin e Veriut. Por kjo do t’i jepte Europës në tërësi, një shtysë shumë të nevojshme ekonomike dhe gjeopolitike./Monitor
