Federata Ruse dhe Ukraina janë nënshkruese të Konventës së Gjenevës dhe nuk kanë shprehur asnjë rezervë në lidhje me Protokollin e Parë Shtesë, rregulloret zbatohen për të dy vendet.
Qëllimi kryesor është mbrojtja e popullatës civile. DW ka sqaruar në një shkrim të saj se çfarë parashikon Konventa e Gjenevës e vitit 1949.
Termocentrali bërthamor i Zaporozhye në jug të Ukrainës është mbajtur nga ushtria ruse që nga marsi dhe është granatuar disa herë që nga fundi i korrikut.
Ai ngriti frikën për një fatkeqësi bërthamore në termocentralin më të madh bërthamor në Evropë.
Kievi dhe Moska akuzojnë njëra-tjetrën për sulmet e raportuara dhe javën e kaluar Këshilli i Sigurimit i OKB-së mbajti një takim urgjent mbi situatën në Zaporozhye, por pa mundur të shkonte drejt një zgjidhjeje.
Nuk është hera e parë që në këtë luftë ngrihet çështja e sigurisë bërthamore.
Këtu nuk bëhet fjalë vetëm për përdorimin e mundshëm të armëve bërthamore, këtë ide e shprehu hapur presidenti i Rusisë Vladimir Putin, por edhe për termocentralet bërthamore si objektiva ushtarake.
Por çfarë thotë e drejta ndërkombëtare për të?
Konventa e Gjenevës e vitit 1949 dhe protokollet e saj të mëvonshme shtesë rregullojnë zhvillimin e konflikteve të armatosura dhe synojnë të kufizojnë efektet e tyre. Neni 56 i Protokollit të Parë Shtesë të vitit 1977 flet për “Mbrojtje të instalimeve dhe objekteve që përmbajnë forca të rrezikshme”.
Përveç digave dhe argjinaturave, përmenden shprehimisht edhe termocentralet bërthamore.
Meqenëse Federata Ruse dhe Ukraina janë nënshkruese të Konventës së Gjenevës dhe nuk kanë shprehur asnjë rezervë në lidhje me Protokollin e Parë Shtesë, rregulloret zbatohen për të dy vendet.
Ato rregullore janë tepër të detajuara. Në parim, termocentralet bërthamore nuk mund të sulmohen, sipas paragrafit 1 ,nëse ato përfaqësojnë objektiva ushtarake, nëse një sulm i tillë mund të çlirojë forca të rrezikshme dhe në këtë mënyrë të shkaktojë viktima të mëdha në mesin e popullatës civile”, këtu nënkuptohet rrezatimi radioaktiv.
Bëhet fjalë për një nga parimet e së drejtës ndërkombëtare humanitare, dallimin ndërmjet objektivave ushtarake dhe civile.
Mund të sulmohen vetëm objektiva ushtarakë dhe vetëm në kushte të caktuara. Në çdo rast, popullsia civile duhet të mbrohet.
Centralet bërthamore si “mbështetje për operacionet e luftës”
Megjithatë, pasazhi tregon gjithashtu se termocentralet bërthamore nuk janë një tabu absolute.
Një sulm mund të lejohet në rrethana të caktuara.
Paragrafi 2 rregullon se cilat rrethana mund të diskutohen, d.m.th. kur termocentralet bërthamore “furnizojnë energji elektrike për mbështetje të rregullt, domethënëse dhe të menjëhershme të operacioneve të luftës dhe kur një sulm i tillë është i vetmi mjet i mundshëm për ta ndërprerë atë mbështetje”.
Pika e parë është sigurisht një çështje interpretimi. Pothuajse çdo central bërthamor gjatë luftës siguron energji elektrike për konsumatorët civilë dhe për operacionet e luftës.
Është pothuajse e pamundur të ndahesh. Por a ofron ai mbështetje “të rëndësishme” për operacionet e luftës?
Pra, i takon vëzhguesit të gjykojë nëse një armë bërthamore është një objektiv legjitim ushtarak apo jo.
Objektivi parësor: Mbrojtja e popullatës civile
Është gjithashtu e vështirë të vërtetohet se një sulm është “mjeti i vetëm i realizueshëm” për t’i dhënë fund mbështetjes për operacionet e luftës.
Në çdo rast, një agresor i mundshëm do të duhej të merrte në konsideratë dhe të respektonte parimin e proporcionalitetit: A i tejkalon qartë përfitimet ushtarake këtu rreziqet? Cilat do të ishin pasojat për popullatën civile? A ka mënyra më pak të rrezikshme për ta bërë të papërdorshme një armë bërthamore? Për shembull, duke shkatërruar linjat e energjisë elektrike në mënyrë që ato të mos mund të japin më energji elektrike. Sigurisht që ndërprerja e furnizimit me energji elektrike mund të godasë rëndë edhe popullatën, sidomos në dimër.
Por edhe kur rrethanat justifikojnë një sulm, paragrafi 3 i Protokollit Shtesë thotë se “popullsia civile (…) vazhdon të ketë të drejtën për çdo (…) mbrojtje të parashikuar nga e drejta ndërkombëtare”. Prandaj, sulmuesi duhet të bëjë gjithçka për të mbrojtur civilët nga rrezatimi, për shembull duke evakuuar zonat përreth.
Ushtria mund të vendoset në centralin bërthamor – si mbrojtje
Paragrafi 5 është gjithashtu i rëndësishëm për konfliktin mbi centralin bërthamor të Zaporozhye: “Palët e përfshira në konflikt do të përpiqen të mos vendosin asnjë objektiv ushtarak në afërsi të instalimeve ose objekteve të përmendura në paragrafin 1.”
Ukraina akuzon Rusinë se është armatosur ushtarakisht me energjinë bërthamore, se e përdor atë praktikisht si mburojë për të shmangur granatimet ukrainase.
Nga ana tjetër, zyrtari lokal rus Vladimir Rogov akuzoi Ukrainën për granatime të rënda nga obusët amerikanë, raketat e të cilëve ranë pranë centralit bërthamor dhe në zona të banuara.
Sakaq vendet që nënshkruan Konventën e Gjenevës dhe protokollet e saj shtesë – pra Rusia dhe Ukraina – i kanë vendosur vetes pengesa të larta për sulmet ndaj centraleve bërthamore. Megjithatë, sulme të tilla nuk përjashtohen plotësisht, edhe nëse rrethanat në të cilat ato lejohen janë të përcaktuara shumë ngushtë.
Megjithatë, efektet praktike të nenit 56 të Protokollit të Parë Shtesë të Konventës së Gjenevës janë të kufizuara. Sepse zakonisht mbetet çështje interpretimi nëse ato rrethana ekzistojnë në një rast konkret apo jo. Përveç kësaj, Rusia ka një vend të përhershëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së me të drejtën e vetos dhe mund të parandalojë çdo sanksion të mundshëm të Kombeve të Bashkuara për shkelje të së drejtës ndërkombëtare.
