Bankat qendrore nuk kanë arritur të ndalin inflacionin. Kjo ka ndodhur për shkak se ato janë ngarkuar me shumë detyra të tjera, argumenton Rachana Shanbhogue
Bankat qendrore janë rojet e parasë, gjaku i kapitalizmit. Veprimet e tyre ndikojnë në pagat dhe kursimet e njerëzve, nëse njerëzit mund të marrin hua dhe me çfarë çmimi. Bankat drejtojnë timonin e madh të ekonomisë.
Pavarësisht nëse jeni punëtor apo pensionist, kursimtar apo huamarrës, vendimet e bankave qendrore ndikojnë te ju, shkruan The Economist.
Tridhjetë vite më parë, pasi inflacioni në botën e pasur kishte arritur nivele dyshifrore, këto fuqi të bankave u shfrytëzuan për një qëllim të vetëm: për të mbajtur çmimet të qëndrueshme. Shumicës së bankave qendrore iu dhanë mandate të rrepta dhe ato u bënë të pavarura nga politikanët ndërhyrës që kërkonin vota.
Për njëfarë kohe, dukej se kjo metodë e zgjuar e politikës e kishte zbehur rrezikun e inflacionit. Objektivat e bankave qendrore krijonin pritshmëritë për rritjen e çmimeve kudo.
Inflacioni në Amerikë, Britani, Gjermani dhe Japoni ishte mesatarisht 2.1% në vit në periudhën 1990 – 2007, nga 8% në vitet 1970. Para se të godiste Covid-19, shqetësimi më i madh ishte inflacioni shumë i ulët, jo shumë i lartë.
Dështim spektakolar
Megjithatë, sot, regjimi i luftës kundër inflacionit përballet me dështimin më spektakolar deri tani. Inflacioni është rikthyer, i nxitur nga shtrenjtimi i çmimeve të energjisë, rritja e pagave dhe ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit. Në Amerikë dhe në Eurozonë, çmimet e konsumit u rritën me një normë vjetore mbi 7% në mars, ritmi më i shpejtë në dekada.
Tregjet e punës në shumë vende janë shtrënguar në mënyrë të pakëndshme, pasi ka mungesë punëtorësh. Edhe Banka për Pagesat Ndërkombëtare (BIS), po paralajmëron se bota mund të jetë në prag të një epoke të re inflacioniste. Politikëbërësit monetarë në të gjithë vendet e pasura po përpiqen të reagojnë.
Pse po ndodh kjo?!
The Economist vë në dukje se kërcënimi për besueshmërinë e bankave qendrore vjen pasi ato janë mbingarkuar me detyra të tjera që shkojnë përtej luftimit të inflacionit. Pas krizës financiare të viteve 2007-‘09, autoriteti i tyre rregullator u forcua.
Gjatë pandemisë, ato ndërhynë në një gamë të gjerë tregjesh asetesh, duke përdorur bonot e qeverisë dhe madje, duke u dhënë hua direkte kompanive dhe qeverive. Të qeta nga inflacioni i ulët para pandemisë, bankat u bënë politikëbërëse të gjithanshme, duke u përpjekur të rregullojnë probleme strukturore si pabarazia dhe ndryshimet klimatike.
Ndërsa inflacioni është rikthyer, ekziston rreziku që këto synime të reja të pengojnë, ose të shpërqendrojnë, nga misioni qendror i zbutjes së inflacionit.
Një fazë ekspansioniste
Fuqitë e bankave qendrore janë rritur dhe zbehur me kalimin e kohës, veçanërisht pas krizave. Banka suedeze Riksbank, banka e parë qendrore, u krijua në vitin 1668 “për të ruajtur monedhën e brendshme me një vlerë të drejtë”.
Banka e Anglisë u krijua në vitin 1694 për të financuar luftën kundër Francës. Rezerva Federale e Amerikës u krijua shumë më vonë në vitin 1913. Një sërë ngjarjesh që shkaktuan panik financiar në shekullin XIX, çuan në shndërrimin e bankave qendrore në huadhënës të mundësisë së fundit, që ishin të gatshëm për të mbështetur sistemin bankar gjatë një krize. Për të siguruar besimin në para, shumica i lidhën monedhat e tyre me arin.
Në depresionin e viteve 1930, standardi i arit u përmbys, bankat qendrore u turpëruan dhe si pasojë, nisi një periudhë nënshtrimi ndaj qeverive. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ato i mbajtën kostot e huamarrjes publike të ulëta. Shumë banka ndërhynë në politikën industriale.
Në tregjet në zhvillim, bankat qendrore u përngjanin bankave kombëtare të zhvillimit. (Një degë e bankës qendrore të Meksikës, financoi ndërtimin e vendpushimeve turistike në Kankun.) Por me rritjen e inflacionit në vitet 1960 dhe 1970, batica ndryshoi në favor të pavarësisë së bankave.
Në Amerikë, Rezerva Federale dhe Departamenti i Thesarit, ranë dakord që banka qendrore të mos kufizonte më yield-et e bonove qeveritare. Rezerva Federale shpalosi pavarësinë e saj në fillim të viteve 1980, kur Paul Volcker provokoi një recesion për të zbutur inflacionin.
Bankave qendrore iu caktuan objektiva për pavarësinë e tyre dhe inflacionin, fillimisht në vendet e pasura dhe më pas në shumë ekonomi në zhvillim. Sot, shumica e bankave janë të pavarura (Banka Popullore e Kinës, ose PBOC, është një përjashtim).
Roli i bankave
Bankat qendrore janë rojet e parasë, gjaku i kapitalizmit. Veprimet e tyre ndikojnë në pagat dhe kursimet e njerëzve, nëse njerëzit mund të marrin hua dhe me çfarë çmimi. Bankat drejtojnë timonin e madh të ekonomisë. Pavarësisht nëse jeni punëtor apo pensionist, kursimtar apo huamarrës, vendimet e bankave qendrore ndikojnë te ju, shkruan The Economist.
Pse po rritet sërish roli i bankave qendrore?
Një arsye është rënia e vazhdueshme e normave të interesit, teksa është rritur dëshira për kursime në nivel global, gjë që e ka bërë më të vështirë rigjallërimin e inflacionit pas krizës financiare. Në vitin 2000, norma bazë e Rezervës Federale ishte rreth 6%.
Sot ajo është 0,25-0,5%. Megjithëse banka qendrore ka filluar të rrisë normat e interesit, investitorët presin që ato të arrijnë kulmin në nivelin 3.1% në dy vjet. Shumë banka në vendet e pasura nisën të blejnë bono qeveritare për të ulur normat e interesit afatgjatë.
Banka Qendrore Europiane (BQE) bleu letra me vlerë të korporatave dhe subvencionoi huadhënien bankare për familjet dhe bizneset. Banka e Japonisë shkoi më tej, duke blerë fonde të tregtuara në këmbim të kapitalit dhe duke premtuar se do të mbajë yield-et e bonove dhjetëvjeçare të qeverisë në nivelin 0.25%.
Një arsye tjetër për rritjen e rolit të bankave qendrore është vëmendja e re që po i kushtohet stabilitetit financiar, pas një periudhe neglizhence. Rregullimi më i rreptë i bankave ka çuar në një rritje të ndërmjetësve jobankarë në një sërë tregjesh kredie.
Me ardhjen e krizës, bankat qendrore duhej të stabilizonin këto tregje. Mungesa e parave të gatshme e shkaktuar nga karantinat e vitit 2020, i shtyu bankat qendrore t’i rikthehen alokimit të kredisë. Ndryshimi teknologjik ka përshpejtuar rënien e parasë fizike, që dikur rriti besimin te bankat qendrore. Kjo ka bërë që bankat qendrore të marrin parasysh mundësinë që kartëmonedhat që ato i ofrojnë publikut, të bëhen virtuale.
Politika është një tjetër arsye për rritjen e rolit të bankave qendrore. Një shenjë është se emërimi i guvernatorëve të Rezervës Federale është bërë më i vështirë që nga kriza financiare.
Duke u ballafaquar me probleme të mëdha të pazgjidhshme, si ndryshimi i klimës dhe pabarazia, ministrat dhe aktivistët gjithashtu po shqyrtojnë bilancet e mëdha të bankave qendrore, duke shpresuar t’i përdorin ato për të arritur objektiva të denja për shoqërinë, ose synime ekologjike.
Bankierët qendrorë flasin për çështje të tilla shumë më tepër. Rritja e tensioneve globale i ka detyruar disa të shkojnë përtej menaxhimit të rrezikut teknik, duke u përqendruar edhe në gjeopolitikë, kur menaxhojnë rezervat e tyre të këmbimit valutor.
Tregjet në zhvillim
Shumë tregje në zhvillim kanë nisur shënjestrimin e inflacionit, duke hequr dorë nga rolet e tyre të zhvillimit dhe duke shijuar një inflacion më të ulët dhe më pak të luhatshëm. Por ata janë të cenuar ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit dhe daljeve të kapitalit.
Mbeten ende disa gjurmë të politikës së vjetër industriale, si kuotat e huadhënies bankare për fermerët, ose huamarrësit ruralë në Indi. PBOC ndjek disa objektiva, shpesh me urdhër të qeverisë. Edhe pse ka liberalizuar paksa normat e interesit, ajo mbështetet shumë në menaxhimin e sasisë së kredisë, në vend të çmimit të saj, duke i nxitur bankat t’u japin hua disa huamarrësve të preferuar.
The Economist merr në konsideratë pesë fusha ku bankat qendrore janë nën trysni për të bërë më shumë përpjekje: ndërhyrja në tregjet financiare; ulja e pabarazisë; luftimi i ndryshimeve klimatike; prezantimi i monedhave dixhitale; dhe reagimi ndaj çështjeve gjeopolitike.
Çdo fushë përfaqëson një ndryshim të rëndësishëm në tregje dhe ekonomi. Por gjithashtu ato rrezikojnë t’i tërheqin bankat qendrore më thellë në terrenin politik, duke çuar në humbjen e fokusit. Kur inflacioni ishte i ulët, një rol më i gjerë i bankave mund të dukej i padëmshëm. Megjithatë, tani ato po përballen me realitetin e inflacionit të lartë. Rreziku është se, duke pasur shumë objektiva, bankat qendrore do të dështojnë në misionin e tyre më të rëndësishëm.
Sfidat
Janë pesë fusha ku bankat qendrore ndodhen nën trysni për të bërë më shumë përpjekje: ndërhyrja në tregjet financiare; ulja e pabarazisë; luftimi i ndryshimeve klimatike; prezantimi i monedhave dixhitale; dhe reagimi ndaj çështjeve gjeopolitike. Çdo fushë përfaqëson një ndryshim të rëndësishëm në tregje dhe ekonomi. Por gjithashtu ato rrezikojnë t’i tërheqin bankat qendrore më thellë në terrenin politik, duke çuar në humbjen e fokusit. Kur inflacioni ishte i ulët, një rol më i gjerë i bankave mund të dukej i padëmshëm. Megjithatë, tani ato po përballen me realitetin e inflacionit të lartë. Rreziku është se, duke pasur shumë objektiva, bankat qendrore do të dështojnë në misionin e tyre më të rëndësishëm. / Përktheu: Lira Muça-Monitor
