Prej tre vitesh, bizneset po përballen me goditje të njëpasnjëshme që vijnë si nga mjedisi ndërkombëtar, ashtu dhe nga ai vendas.
Pandemia në 2020-ën ndali aktivitetin ekonomik, për shkak të karantinave të detyrueshme për të mbrojtur jetët e njerëzve. Ashtu si i gjithë globi, ekonomia vendase kaloi në recesion.
Për fat të mirë, rimëkëmbja ishte e shpejtë, por kosto më e lartë ishin ndërprerjet në zinxhirin e furnizimit, që çuan në rritje të çmimeve të lëndëve të para e më tej, produkteve finale.
Kur situata dukej se filloi të qetësohej, sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës vetëm sa përshpejtoi spiralen e rritjes së çmimeve, duke çuar inflacionin në nivele të papara ndonjëherë në Eurozonë dhe në më të lartin që prej 1998-ës tek ne. Përgjigjja ishte shtrëngimi i politikës monetare nga bankat qendrore.
Në Shqipëri, norma bazë u rrit nga nivelet minimale prej 0.5% në 3%, duke e bërë paranë më të shtrenjtë, çka është reflektuar në rritjen e kostos së huamarrjes për sipërmarrjet. Pas rimëkëmbjes së shpejtë në 2021, ekonomia vlerësohet se është ngadalësuar ndjeshëm në vitin 2022, duke përgjysmuar ritmet e rritjes.
Ndikimi i faktorëve të jashtëm është i pashmangshëm, por bizneset po “goditen” edhe nga ambienti i brendshëm. Emigracioni po kthehet në një faktor gjithnjë e më shqetësues, duke ndikuar si në disponueshmërinë e fuqisë punëtore, ashtu dhe në konsum.
Të dhënat zyrtare të Eurostat dhe të statistikave të emigracionit të Mbretërisë së Bashkuar tregojnë se në vitin 2022, kërkuan azil rreth 27 mijë shtetas shqiptarë, shifra më e lartë që nga periudha 2015-2016.
Për një Shqipëri, që po tkurret kjo është shumë, për më tepër numri i atyre që kanë ikur, duke përfshirë kontratat e punës, apo që nuk deklarohet, është më i lartë. Ikja e punonjësve po ushtron presion për rritjen e kostove, e pashoqëruar kjo me shtimin e produktivitetit.
Politikat e qeverisë nuk po ndihmojnë aspak. Rritja e akcizës në janar ka prekur menjëherë dy industri të rëndësishme prodhuese, atë të birrës dhe të pijeve alkoolike, duke iu rritur më tej kostot. Për të dy industritë është e konfirmuar rënia e prodhimit në dy muajt e parë të vitit, sipas të dhënave zyrtare nga doganat.
Terrenin e kanë fituar menjëherë importet, sidomos për birrën. Industria përpunuese e qumështit nuk po e merr veten, që pas uljes së subvencionit në skemën e TVSH-së.
Sërish iu la terreni importit. Prodhuesit e pranojnë hapur që janë në vështirësi, në mos në prag të falimentimit. Disa raportojnë se kanë filluar të shkurtojnë punonjësit.
As eksportuesit nuk janë në ditë më të mira. Në shkurt, eksportet u rritën me ritmet më të ulëta që nga koha e pandemisë, me vetëm 2.8% në vlerë, ndërsa ishin në ulje në sasi.
Të ardhurat e eksportuesve po i gërryen zhvlerësimi i Euros, për të cilin nuk mund të gjendet ndonjë argument ekonomik i besueshëm, teksa bilanci i llogarisë korente nuk ka shënuar ndonjë përmirësim të dukshëm.
Rritja e pagës minimale me ritme më të larta dhe më të shpejta sesa ishte paralajmëruar u shtohet telasheve të eksportuesve. Ata pohojnë se po përballen me rënie të porosive dhe partnerët europianë po mendojnë që të zhvendosin prodhimin në Azi, apo në Lindjen e Mesme.
Edhe pa problemet e tre viteve të fundit, bizneset shqiptare prodhuese dhe eksportuese nuk shquheshin për ndonjë nivel të lartë të konkurrueshmërisë.
Avantazhi kryesor ishte kosto e ulët e fuqisë punëtore. Investimet e huaja u drejtuan në projekte të mëdha si gazsjellësi TAP, apo energjia dhe vitin e fundit po zëvendësohen në pasuritë e paluajtshme.
Fabrikat e vetme që janë hapur vitet e fundit janë ato të industrisë mbështetëse automotive, që sërish kanë si përparësi pagat e ulëta dhe erdhën në Shqipëri pas zhvendosjes nga Europa Lindore, e cila kaloi në një nivel më të lartë njohurish dhe teknologjie.
Në krahasim me rajonin, sidomos Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, Shqipëria është më pak konkurruesja dhe produktive, e shfaqur dukshëm kjo në pagat mesatare 30-40% më të ulëta.
Politika e taksave të larta pritet të prekë dhe profesionet e lira, përfaqësuesit tipikë të shtresës së mesme, duke shtuar më tej zhgënjimin në një segment që edhe tani po zgjedh të largohet për një të ardhme më të mirë.
E gjithë bota po kalon kohë të vështira, por kriza po amplifikohet më tej nga politikat e brendshme të qeverisë, që po i japin goditjen e fundit një ekonomie, tashmë, tepër të brishtë.
Nëse kjo përqasje nuk ndryshon, rimëkëmbja do të jetë e vështirë, po ashtu dhe frenimi i emigracionit, duke paralajmëruar për ditë edhe më të vështira. /Monitor
