Një raport i Institutit të Shëndetit Publik mbi kontrollin e sëmundjeve jo infektive (NCD) i kryer në vitin 2020, tregon se meshkujt shqiptarë në raport me femrat po preken më shumë vitet e fundit nga 4 lloj sëmundjesh jo infektive. Ato janë kanceri i mushkërive, infarkti i miokardit, goditja në tru dhe kanceri në zorrën e trashë. Sipas ekspertëve të shëndetit publik, shkak i incidencës së lartë është presioni i lartë i gjakut, ushqimi, pirja e duhanit, mbipesha dhe hiperglicemia.
Vetëm kohët e fundit është bërë i mundur gjurmimi i rasteve të reja (shkalla e incidencës) për disa NCD të rëndësishme si të regjistruara nga sistemi shëndetësor. Incidenca e kancerit në vitin 2018 te burrat dhe gratë e moshës së mesme ishte disi më e lartë tek meshkujt se tek femrat. Në veçanti, incidenca e kancerit të mushkërive ishte dukshëm më e lartë te meshkujt sesa te femrat (rreth 57 kundrejt 15 rasteve për 100 000, respektivisht). Për më tepër, incidenca e sulmit në zemër ishte dukshëm më i lartë tek meshkujt sesa tek femrat (rreth 220 kundrejt 60 rasteve për 100,000, përkatësisht).
“Në mënyrë të ngjashme, incidenca e goditjes në tru ishte 72% më e lartë tek meshkujt sesa tek femrat, si dhe kolo-rektal kanceri (57% më i lartë),”- thuhet në raportin e ISHP.
Vdekshmëria
Shkalla bruto e vdekshmërisë (numri i vdekjeve për 100,000 banorë) nga sëmundjet kardiovaskulare (CVD) në 2018 ishte rreth 405 (406 në meshkuj dhe 403 në femra). Siç pritej, të dyja sëmundjet ishemike të zemrës dhe Shkalla e vdekshmërisë nga infarkti i miokardit ishte më e lartë tek meshkujt sesa tek femrat, ndërsa e kundërta ishte evidente për vdekshmërinë nga goditjet në tru.
Megjithatë, vlen të përmendet, vdekshmëria nga kanceri (shkalla e përgjithshme: 129 vdekje për 100,000 popullsia) ishte dukshëm më e lartë te meshkujt sesa te femrat (përkatësisht 165 kundrejt 93). Veçanërisht, Shkalla e vdekjeve nga kanceri i mushkërive ishte pothuajse pesë herë më e lartë tek meshkujt sesa tek femrat (50 kundrejt 10, përkatësisht). Shkalla e papërpunuar e vdekshmërisë nga NCD (vdekjet nga të gjitha NCD për 100,000 banorë) në Shqipëri është dyfishuar në tre dekadat e fundit (nga rreth 370 në 1990 në 733 në 2017 – INSTAT).
Drejtuesi kryesor për shkallën më të lartë të vdekshmërisë tek meshkujt (dhe jetëgjatësinë e tyre më të shkurtër) duket të jetë shkallë më e lartë e vdekshmërisë nga kanceri mes tyre, me vdekshmërinë e meshkujve nga kanceri i mushkërive 5 herë më e lartë se femrat. Shkalla shumë më e lartë e vdekjeve të parandalueshme kardiovaskulare tek meshkujt 30-69 vjeç, është e kundërt vetëm tek të moshuarit. Ky profil vë në dukje nevojat për këmbëngulje për kontrollin e duhanit dhe politika të tjera të kontrollit. Shkalla e përgjithshme e vdekshmërisë në mesin e të rriturve shqiptarë (individët e moshës 30-69 vjeç) është ulur lehtë në dekadën e fundit. Kjo për shkak të rënies së vdekjeve nga sëmundjet kronike të frymëmarrjes dhe më pak nga sëmundje ishemike të zemrës dhe goditje në tru (te meshkujt).
Në të kundërt, vdekshmëria nga kanceri në këtë grupmoshë nuk ka ndryshuar në dekadën e fundit. Kjo tregon nevojën për forcimin e programeve ekzistuese kombëtare të zbulimit të hershëm dhe parandalimit parësor. Së fundmi, Instituti i Shëndetit Publik po punon me ofruesin shëndetësor për zhvillimin e një numri regjistrash për të gjurmuar incidencën e 4 kategorive kryesore të sëmundjeve: sëmundjeve ishemike të zemrës, aksidenteve cerebrovaskulare (infarkti), kancereve dhe diabetit.
Faktorët e rrezikut
Për sa i përket përcaktuesve të shëndetit, pesë faktorët kryesorë të rrezikut në Shqipëri në vitin 2017 ishin presioni i lartë i gjakut, ushqimi, pirja e duhanit, BMI e lartë dhe hiperglicemia. Rreth 33% e të gjitha vdekjeve dhe 17% e sëmundjes së përgjithshme në popullatën shqiptare në vitin 2017 i atribuohej vetëm presionit të lartë të gjakut. Dieta ushqimore ishte faktori i dytë kryesor i rrezikut që përbën 27% të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet dhe 15% të totalit.
Më tej, duhani ishte faktori i tretë kryesor i rrezikut që përbën 19% të të gjitha vdekjeve dhe 13% të barrës së përgjithshme të sëmundjeve në popullatën shqiptare. Gjithashtu, ndërsa ka rënë prevalenca e duhanpirjes tek meshkujt në Shqipëri, ajo përsëri mbetet e lartë krahasuar me shumicën e vendeve perëndimore./GezetaSi
