Ndërsa shikoni nëpër rreshtat e frutave dhe perimeve me ngjyra të ndezura në seksionin e produkteve të dyqanit ushqimor, mund të mos jeni të vetëdijshëm se sasia e lëndëve ushqyese në këto produkte ka qenë në rënie gjatë 70 viteve të fundit.
Dëshmitë në rritje nga studime të shumta shkencore tregojnë se shumë fruta, perime dhe drithëra të rritura sot përmbajnë më pak proteina, kalcium, fosfor, hekur, riboflavinë dhe vitaminë C sesa ato që u rritën dekada më parë. Ky është një problem i madh sidomos tani që shumë njerëz po kalojnë në dieta me bazë bimore.
Rënia e lëndëve ushqyese “do të lërë trupin tonë me më pak nga komponentët që u nevojiten për të forcuar mbrojtjen kundër sëmundjeve kronike. Do të zvogëlojë vlerën e ushqimit si ilaç parandalues”, thotë David R. Montgomery, profesor i gjeomorfologjisë.
Edhe për njerëzit që shmangin ushqimet e përpunuara dhe i japin përparësi produkteve të freskëta, kjo prirje do të thotë se “ajo që hëngrën gjyshërit tanë ishte më e shëndetshme se ajo që hamë ne sot”, thotë Kristie Ebi, një eksperte për ndryshimet klimatike dhe shëndetin.
Shkencëtarët thonë se rrënja e problemit qëndron në proceset moderne bujqësore që rrisin rendimentet e të korrave, por ‘shqetësojnë’ shëndetin e tokës. Këto përfshijnë metodat e ujitjes, plehërimit dhe korrjes, të cilat gjithashtu prishin ndërveprimet thelbësore midis bimëve dhe tokës, gjë që redukton përthithjen e lëndëve ushqyese nga toka. Këto probleme po ndodhin në sfondin e ndryshimeve klimatike dhe rritjes së niveleve të dioksidit të karbonit, të cilat gjithashtu po ulin përmbajtjen e lëndëve ushqyese të frutave, perimeve dhe drithërave.
Ekspertët thonë se është e rëndësishme t’i mbani këto rënie në perspektivë dhe të mos lejoni që ky lajm t’ju pengojë të hani një shumëllojshmëri frutash, perimesh dhe drithërash për të ruajtur shëndetin tuaj. Por ata shpresojnë se rezultatet do të nxisin më shumë njerëz të kujdesen për mënyrën se si po rritet ushqimi i tyre.
“Shumica e njerëzve e dinë se ajo që hamë ka rëndësi por ka rëndësi edhe mënyra se si rritet ushqimi ynë”, thotë Montgomery.
Një nga studimet më të mëdha shkencore për të tërhequr vëmendjen ndaj kësaj çështjeje u botua në Journal of the American College of Nutrition. Duke përdorur të dhënat e lëndëve ushqyese, studiuesit në Universitetin e Teksasit në Austin vunë re ndryshime në 13 lëndë ushqyese në 43 kultura të ndryshme bimësh, nga asparagu dhe fasulet te luleshtrydhet dhe shalqiri.
Këto fruta dhe perime të papërpunuara treguan rënie të proteinave, kalciumit dhe fosforit. Këto janë thelbësore për ndërtimin dhe ruajtjen e kockave dhe dhëmbëve të fortë dhe për funksionimin e duhur të nervave. Nivelet e vitaminës C, e rëndësishme për rritjen dhe riparimin e indeve të ndryshme në trup dhe për funksionin imunitar, ranë gjithashtu.
Niveli i rënies ndryshonte në varësi të lëndëve ushqyese specifike dhe llojit të frutave ose perimeve, por në përgjithësi varionte nga 6 përqind për proteinat në 38 përqind për riboflavin. Në veçanti, kalciumi ra më në mënyrë dramatike te brokoli, lakra jeshile dhe zarzavatet. Studime të mëtejshme kanë mbështetur rastin se nivelet e lëndëve ushqyese po shpërndahen. Hulumtimi në botimin e janarit 2022 të revistës Foods zbuloi se ndërsa shumica e perimeve të rritura në Australi kishin përmbajtje relativisht të ngjashme hekuri midis 1980 dhe 2010, pati rënie të dukshme në disa perime. Rënia e përmbajtjes së hekurit, që varion nga 30 në 50 për qind, ka ndodhur për misrin e ëmbël, patatet me lëkurë të kuqe, lulelakrën, fasulet, bizelet dhe qiqrat.
Edhe drithërat kanë pësuar rënie, thonë ekspertët. Një studim në një botim të 2020 të Raporteve Shkencore zbuloi se përmbajtja e proteinave në grurë u ul me 23 për qind nga viti 1955 deri në vitin 2016, dhe gjithashtu pati reduktime të dukshme në hekur, zink dhe magnez.
Rëniet alarmante kanë efekte edhe për mishngrënësit. Lopët, derrat, dhitë dhe qengjat po ushqehen tani me barëra dhe drithëra më pak ushqyese, thotë Montgomery, gjë që nga ana tjetër e bën mishin dhe produktet e tjera me origjinë shtazore më pak ushqyese se sa ishin më parë.
Një stuhi e përsosur problematike
Faktorë të shumtë po kontribuojnë në këtë problem. E para janë praktikat moderne bujqësore që janë krijuar për të rritur rendimentet e të korrave.
“Duke mësuar t’i rritin bimët më të mëdha dhe më shpejt, bimët nuk janë në gjendje të vazhdojnë me thithjen e lëndëve ushqyese nga toka ose në gjendje të sintetizojnë lëndët ushqyese nga brenda”, shpjegon Donald R. Davis nga Universiteti i Teksasit në Austin.
Rendimenti më i lartë do të thotë që lëndët ushqyese nga toka duhet të shpërndahen në një vëllim më të madh të kulturave, kështu që në fakt, lëndët ushqyese që prodhojnë këto fruta dhe perime po pakësohen. “Fatkeqësisht, fermerët paguhen për peshën e të korrave të tyre, kështu që i nxit ata të bëjnë gjëra që nuk janë të mira për përmbajtjen e lëndëve ushqyese”, shton Davis.
Një tjetër fajtor është dëmtimi i tokës që vjen nga kulturat me rendiment të lartë. Gruri, misri, orizi, kokrrat e sojës, patatet, bananet. Bujqësia me rendiment të lartë e varfëron token.
Rritja e niveleve të dioksidit të karbonit në atmosferë po zvogëlon gjithashtu vlerat ushqyese të ushqimeve tona.
Të gjitha bimët kanë rrugë fotosintetike përmes të cilave ata sjellin dioksid karboni nga atmosfera, e ndajnë atë dhe e përdorin karbonin për t’u rritur. Por kur të korrat duke përfshirë grurin, orizin, elbin janë të ekspozuara ndaj niveleve më të larta të dioksidit të karbonit, ato gjenerojnë përmbajtje më të lartë të karbohidrateve. Përveç kësaj, kur përqendrimet e dioksidit të karbonit janë më të larta, këto kultura thithin më pak ujë, “që do të thotë se ato sjellin më pak mikroelemente nga toka”.
Një kërcënim i dukshëm për shëndetin publik
Për të qenë të qartë: Frutat, perimet dhe drithërat janë ende ndër ushqimet më të shëndetshme në planet por konsumatorët mund të mos marrin lëndët ushqyese për të cilat po mbështeten nga ushqimet me bazë bimore. Dhe nëse këto rënie të lëndëve ushqyese vazhdojnë, disa njerëz mund të jenë në rrezik të lartë për zhvillimin e mangësive në disa lëndë ushqyese ose më pak të aftë për të mbrojtur veten nga sëmundjet kronike përmes ushqimit të mirë, thonë ekspertët.
Ndërsa këto rënie të lëndëve ushqyese prekin të gjithë, disa njerëz kanë më shumë gjasa të vuajnë nga dëmtimi.
“Gruri dhe orizi përbëjnë më shumë se 30 për qind të kalorive të konsumuara në mbarë botën”, vëren Ebi. “Çdokush, dieta e të cilit mbështetet shumë në këto drithëra, veçanërisht popullatat me të ardhura të ulëta, mund të ndikohet nga ulja e konsumit të proteinave, vitaminave B dhe mikronutrientëve. Këto ndryshime dietike mund të çojnë në mangësi, siç është anemia tek gratë dhe vajzat”.
“Rënia e lëndëve ushqyese është një shqetësim i madh në vendet që tashmë po luftojnë me pasiguri të rëndë ushqimore”, shton Chase Sova, drejtor i lartë i politikave publike dhe kërkimit në Programin Botëror të Ushqimit në SHBA.
Rreth tre miliardë njerëz në mbarë planetin, shumica e tyre në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme, nuk mund të përballojnë rregullisht një dietë të shëndetshme dhe të paktën dy miliardë vuajnë nga e ashtuquajtura uri e fshehur, duke u munguar mikronutrientët kryesorë në dietat e tyre”, thotë Sova.
“Këta njerëz nuk mund të përballojnë rënie shtesë të lëndëve ushqyese në ushqimet me bazë bimore”.
Pavarësisht se kush i ha ato, ushqimeve me më pak lëndë ushqyese mund t’u mungojë edhe një atribut tjetër i rëndësishëm: shija. Shumë komponime mbrojtëse për shëndetin u japin shije ushqimeve, kështu që disa nga ndryshimet në praktikat bujqësore që janë përgjegjëse për nivelet më të ulëta të lëndëve ushqyese janë të njëjtat që kontribuojnë në shijet e tyre.
Toka: Çelësi për rritjen e lëndëve ushqyese
Fatkeqësisht, nivelet e lëndëve ushqyese në prodhim nuk ka gjasa të përmirësohen duke pasur parasysh trajektoren aktuale të ndryshimeve globale.
Duke përdorur modele me përqendrime atmosferike të dioksidit të karbonit të parashikuara deri në vitin 2050, studiuesit vlerësojnë se përmbajtja e proteinave në patate, oriz, grurë dhe elb ka të ngjarë të ulet 6 deri në 14 përqind të tjera, sipas një studimi të botuar në revistën Environmental.
Megjithatë, në pjesën më të madhe, gjëja më e shëndetshme që një blerës mesatar mund të bëjë është të vazhdojë të hajë një sërë prodhimesh.
“Nuk po flasim për një rënie prej 50 për qind të densitetit të lëndëve ushqyese, kështu që nëse jeni duke marrë një shumëllojshmëri frutash dhe perimesh me ngjyra të ndryshme, do të plotësoni ende nevojat tuaja ushqyese,” thotë Kristi Crowe-White, profesor.
Në cdo rast, shumëllojshmëria nuk është vetëm erëza e jetës, ajo mund t’ju ndihmojë të keni një shëndet më të mirë.National Geographic./Si/
