Numri i të vdekurve tani ka arritur në 41,000, duke e bërë tërmetin e mëngjesit të 6 shkurtit më vdekjeprurësin në historinë moderne të vendit.Kur ra tërmeti, blloku i apartamenteve në Osmaniye, një qytet në Turqinë jugore, u shemb si një shtëpi prej letre, duke i varrosur banorët nën nëntë kate betoni.
“Nuk ka çelik të përforcuar këtu,” thotë Halise Sen, kryetarja e dhomës lokale të arkitektëve, “kështu që, sapo toka filloi të dridhej, betoni humbi forcën e tij dhe kolonat u shembën, së bashku me dyshemetë.”
Kontraktorë të tjerë po ulnin çmimet dhe po injoronin kodet e ndërtimit. “Nëse do të përdornim 100 ton hekur në një ndërtesë, ata do të përdornin 90 ton,” thotë ai.
Osmaniye ndodhet pranë një zone së çarjes aktive. “E dija se ishim në prag të katastrofës,” thotë ai.
Ajo katastrofë goditi më 6 shkurt, në formën e dy tërmeteve, me magnitudë 7.8 dhe 7.5 ballë. Ata janë më vdekjeprurësit në historinë moderne të Turqisë. Përgjatë gjatësisë së zonës së ndikimit, e cila shtrihet nga bregu i Mesdheut të vendit deri në juglindjen kurde, mijëra ndërtesa janë rrafshuar.
Të paktën 35,000 kanë vdekur vetëm në Turqi. Përtej kufirit në Siri, numri i të vdekurve ka tejkaluar 3,500.
Mrekullitë ndodhin. Më shumë se gjashtë ditë pas tërmetit një foshnjë u nxor nga rrënojat. Zjarrfikësit turq, minatorët dhe punëtorët e ndërtimit janë kudo, duke hequr rrënojat dhe duke ofruar ndihmë, ushqime dhe furnizime. Por përpjekja e shpëtimit i ngjan gjithnjë e më shumë një zhvarrosje masive. Dhjetëra mijëra njerëz mendohet se janë ende të varrosur nën rrënojat.
Në Kahramanmaras, një qytet me më shumë se 500,000 banorë, tymi nga zjarret që shpërthyen si rezultat i tërmetit, ose u ndezën nga njerëz që përpiqen të ngrohen, mbështjell turma rrënojash që shtrihen në blloqe të tëra të qytetit.
I njëjti tym, i shoqëruar nga era e rëndë e vdekjes, mbulon Adiyamanin, më shumë se 100 km në lindje. Një familje kurde grumbullohet dhe qan ndërsa ekipet e shpëtimit nxjerrin pesë të afërm të vdekur nga rrënojat.
Në të gjithë rajonin, miliona njerëz i lanë të pastrehët të flenë në qytete me tenda të ofruara nga agjencia e ndihmës emergjente të vendit, në xhami, shkolla, biblioteka ose në makinat e tyre.
Shkaku më i madh i vdekjeve, megjithatë, mund të ketë qenë standardet e dobëta të ndërtimit dhekorrupsioni. Të gjitha janë pjesë e modelit ekonomik të Turqisë, i cili mundësohet nga ndërtimi dhe qiramarrja. Qeveria e Rexhep Tajip Erdogan, presidenti i Turqisë, mban pjesën më të madhe të fajit, thonë analistët.
Turqia ka kode strikte ndërtimi, të miratuara pas një tërmeti që vrau 18,000 njerëz në periferi të Stambollit në 1999, dhe të përditësuar pesë vjet më parë. Sipas një skeme të rinovimit urban të menduar nga qeveria e Erdoganit, më shumë se 3 milionë njësi banimi janë rinovuar.
Problemet qëndrojnë në zbatimin dhe mbikëqyrjen. Lejet e ndërtimit janë të lehta për t’u marrë dhe inspektimet janë të dobëta.
Kompanitë e mandatuara nga qeveria për t’i kryer ato paguhen nga zhvilluesit. Projektet zakonisht përputhen me standardet e qeverisë në fillim të ndërtimit, por jo deri në fund, thotë z. Guvenc. Sapo largohen inspektorët, zhvilluesit zvogëlojnë sasinë ose cilësinë e hekurit që përdorin ose zvogëlojnë numrin e trarëve, sytheve të çelikut që parandalojnë përkuljen e trarëve dhe kolonave nën presion.
Kjo bën dallimin midis jetës dhe vdekjes.
Qindra njerëz mund të jenë të bllokuar në banesa luksoze të përfunduara vetëm një dekadë më parë në Antakya, në jug të Osmaniye. Kontraktori përgjegjës u arrestua në 11 shkurt ndërsa po përpiqej të largohej nga Turqia. Në qarkun aty pranë, Erzinit, megjithatë, asnjë ndërtesë e vetme nuk u shemb. Kryetari i komunës dhe paraardhësi i tij tha për mediat lokale se nuk lejuan asnjë ndërtim pa leje. Të dy përdorën të njëjtën shprehje: “Ndërgjegjja ime është e pastër”.
Amnistitë e ndërtimit, të cilat u lejojnë pronarëve të regjistrojnë pronat pa leje ose që shkelin kodet e ndërtimit në këmbim pagesës së gjobave, e kanë përkeqësuar shumë situatën e keqe. Qeveria e Erdogan miratoi disa amnisti të tilla, më e fundit në vitin 2018, përpara zgjedhjeve të përgjithshme. Opozita e mbështeti masën, sepse ishte popullore nga votuesit./The Economist-Monitor
